Bokelskere.no

Ei eventyrleg flott reiseskildring, der Amelia Edwards gjer greie for reisa si på Nilen vinteren 1873-1874. Det vil seie, dei reiser ikkje berre avgarde på Nilen, men stoggar mange stadar undervegs for å utforske historiske ruinar av mange slag.

I mitt einfold har eg gått rundt med ei forestilling om at gamle egyptiske ruinar først og fremst er noko ein finn i området rundt Kairo. Nei, langt derifrå. Langs heile reisa, som tittelen ikkje lyg noko særleg om lengda på, så vitjar dei oldtidsbyar og -monument av varierande art. Reisa gjekk nesten heilt til grensa til Sudan. Forfattaren var historisk interessert, ho nemnast på wikipedia som «egyptolog», og skal ha gjort ein innsats for forske på og å bevare den egyptiske kulturarven. Og særleg dette med bevaring kunne nok trengast, ein får inntrykk av at på denne tida kunne kven som helst som hadde ork og midlar til det berre spankulere rundt i ruinane og plukke med seg det dei måtte ynskje seg av suvenirar.

Reise gjekk føre seg med ein husbåt. I tillegg til skildringa av dei ulike oldtidsminna, så får ein også levande skildringar av livet både om bord i båten, og i dei ulike byane og landsbyane dei vitjar undervegs. Kanskje mest imponerande er skildringa av korleis dei forserer Første Katarakt, eit elvestryk i Nilen, med husbåten.

For den som får tak i ei papirutgåve av denne boka, så den forhåpentlegvis illustrert med Edwards sine eigne teikningar frå turen. Sjølv høyrde eg den som gratis lydbok på Loyalbooks, opplesaren var suveren. Sidan eg også er glad i å sjå på teikningar, så fann eg fram til denne sida som inneheld dei aktuelle illustrasjonane. For den som er begeistra for gamle reiseskildringar, Egypt, eller begge deler, så kan eg trygt anbefale denne boka.

Del to av Ekman sitt storverk om Hillevi, etterkomarane hennar og eit knippe andre menneske med tilknytning til den fiktive bygda Svartvatn i Jamtland, heilt inntil norskegrensa. I denne boka kjem Hillevi litt i bakgrunnen, det er dattera Myrten som er i fokus, saman med den mystiske Elis som er i ferd med å slå igjennom som kunstnar.

Boka starta om lag med starten av 2. verdskrigen, og sjølv om Sverige var nøytralt så påvirka sjølvsagt krigen livet i denne grensebygda, både som følge av det militære nærveret ved grensa og som følge av ulovlege grensekryssingar. Ein blir også såvidt kjend med samane sin situasjon, dei tradisjonelle reinbeiteområde var i utgangspunktet uavhengige av landegrenser, og når det blir ulovleg å krysse grensa så blir det uråd å halde fram med reinsdrifta som før.

Igjen så er det ei omfangsrik, mangslungen og detaljert historie Ekman serverer her. Tidskoloritten verkar ekte. Ekman er gamal nok til å hugse 2. verdskrigen, eg gjeng ut frå at ho dreg veksel på eigne barndomsminne når det gjeld enkelte detaljar. Spesielt rørande var kanskje forteljinga om Elis sit forhold til den uføre dattera til glasverksjefen sin, som startar som eit reint forretningsmessig affære frå kunstnaren sin side og som endar med botnlaus fortvilelse for den same Elis. Den frenetiske bilturen i sør-og mellom-Europa var hjarteskjerande.

Boka var valt ut til felleslesing i Lesesirkelen av 2014. Mange gode innspel frå deltakarane undervegs.

Andre halvdel av historia om Eco sin seinmiddelalder-Sherlock Holmes, William frå Baskerville, som saman med novisen Adso frå Melk prøver å finne ut av kvifor det skjer så mange drap på klosteret der dei oppheld seg. Klosteret sitt bibliotek ser ut for å vere sentralt, problemet er berre at tilgangen til biblioteket er svært begrensa. I tillegg er det litt av ein labyrint, både sjølve biblioteket og lønngangen for å kome dit.

Historia er filmatisert. Det er ikkje ofte eg tykkjer filmen er meir givande enn boka, men denne gangen gjorde eg faktisk det. Ikkje fordi boka er så dårleg, men fordi filmen gjorde så sterkt inntrykk då eg såg den. Det var lenge sidan, under førstegangstenesta, og filmen blei satt opp i velferdshuset sin kinosal. Ei scene som ikkje har så mykje å seie for kor god eller dårleg filmen var, men som likevel festa seg i minnet, var der Adso og bondejenta reiv av seg fillene for så å kopulere på golvet i klosteret sitt kjøken (Scena kjem for øvrig frå slutten av bind 1 i denne utgjevinga). I ei forsamling på nokre hundre 19-20 åringar er det alltids nokre vittigperar som plystrar og hoiar når det blir nakenheit på kinolerretet. Men scena blei heftigare og heftigare, plystringa døydde ut, og det breidde seg ei slags kollektiv flauheit i salen. Før scena var over var det dødsens stille. Eg kan ikkje hugse at eg nokon gong har site i ei meir beklemt forsamling. Ja ja, nok om det.

Boka får ein dramatisk slutt, og for den som ikkje levde på denne tida så er det ufatteleg at bittesmå teologiske usemjer kan føre til så mykje dreping. Eller vent litt, det manglar visst ikkje døme frå vår eiga tid. Så har vi kanskje ikkje kome så mykje lenger på dette området sidan middelalderen?

Heilt til slutt i boka har forlaget tatt med Eco sine randbemerkningar til denne historia, som han publiserte nokre år etter sjølve romanen. Kanskje mest for spesielt interesserte, men har ein først tatt seg bryet med å lese boka så er det vel verdt å ta med randbemerkningane også. Kanskje blir ting ein har lurt på undervegs i boka litt klarare då?

Boka innleiast med ei historie om korleis forteljaren har kome over eit gamalt manuskript som fortel om ein Adso frå Melk og tildragelsar han var vitne til i eit kloster på 1300-talet. Forteljaren greier vidare ut om korleis han har kome over andre brotstykke av den same historia i andre manuskript, og satt det saman til ei forteljing.

Det kan virke som om forfattaren vil setje lesaren på prøve i starten av denne boka, og også innimellom undervegs. Skal lesaren tru på at Eco fortel ei historie som han har funne i gamle manuskript? Har lesaren nok kunnskap om historiske, og særleg religiøse, forhold i europeisk seinmiddelalder til å henge med i forteljinga utan nærmare forklaringar? Forstår den vyrde lesaren aldri så lite latin? Innimellom kunne dette bli smått irriterande, og eg fekk lyst til å skulde Eco for å vere ein intellektuell posør. Men eg innser at dette er snevert av meg, og at eg heller burde søke å opplyse meg sjølv. Wikipedia-oppslag, til dømes. Dessverre hadde eg berre i avgrensa grad tålmod til å gjere dette.

Det er ei forteljing med mange lag. Eg skal ikkje ta på meg å hevde kor vidt det er skalet, eller om det er eit lag nærmare kjerna, men uansett så er eit av laga ei kriminalforteljing av brukbar kvalitet. Adso er i lære hjå fransiskanarmunken William frå Baskerville. Dei kjem til eit kloster i Nord-Italia i anledning eit viktig møte som skal foregå der. Men så startar det å dukke opp lik på klostert, det gjeng ein mordar laus. At munken William kjem frå Baskerville er neppe tilfeldig, dei fleste lesarar vil assosiere namnet med Sherlock Holmes-historia Hunden frå Baskerville. Og William er langt på veg ein Sherlock Holmes i denne boka, han prøver å kome til botnar i mordgåta. Spora peiker mot biblioteket. Midt oppe i dette eventyret så møter også Adso ei freistarinne. Eller er det kjærleiken?

Her ligg altså alt til rette for lesefest. Spørsmålet er om lesaren maktar å gape høgt nok til å få med seg heile måltidet. Sjølv klarte eg det berre delvis, ein del havna nok i skjegget.

Dette er ein stort anlagd roman, den første i ein trilogi, som fortel om jordmora Hillevi og etterkomarane hennar, samt om fattigguten Elis som blir landflyktig kunstnar. Men trilogien som sådan er kanskje først og fremst ei forteljing om utkant-Sverige, eller Jamtland for å vere meir spesifikk.

Lesaren møter Hillevi som nyutdanna jordmor i 1916. Ho svermar for presten Edvard Nolin, og då denne blir kalla til eit sokn i Jamtland sørger ho for å få jordmorpost i same området. Men presten er ikkje vidare begeistra for dette tiltaket, for det første kan han ikkje ha på seg at han driv med lauslivnad, og for det andre ser han nok føre seg at han skal gjere eit betre gifte. Innan det blir klart for Hillevi at presten ikkje er noko å satse på så har ho blitt så knytta til området, både til den flotte og mektige naturen og til folket som bur der, at ho berre må bli verande.

Det første jordmoroppdraget er hjå ei ungjente på eit fattig gardsbruk med knugande atmosfære. Husbonden tuktar familien hardt, og sjølv om det aular med folk i huset er det stille som i grava. Skildringa av denne fødselen er noko av det mest skakande eg har lest dei seinare åra. Den antatte barnefaren, Elis, er også berre ein unggut, og som følge av hendingar i etterkant av fødselen så vel han å flykte over til Norge. Ein stor del av boka handlar om lagnaden hans.

Ein møter mange personar i denne boka, både i Jamtland og Trøndelag og andre stadar, og det er byfolk, bygdefolk og samar. Eklund malar ut dei ulike personlegheitene med sikker penn, og utan å overforklare. Det er heile tida rom for å la lesaren tenke seg til det som manglar. Men der Eklund etter mitt syn er aller, aller best er når ho skildrar natur og landskap. Ein får kjensla av at forfattaren ikkje berre elskar, men ER dette landskapet. Ho flytta for øvrig til Valsjöbyn i Jamtland rundt 50 år gamal, og bodde der i 24 år. Det er rimeleg å anta at denne bygda har tent som modell for Svartvatn, sentrum for hendingane i denne trilogien.

Eg las denne boka saman med Lesesirkelen av 2014, takk til alle som bidro i diskusjonen undervegs.

Fin liste, absolutt egna til å bla i i tilfelle ein skulle bli i beit for lesetips. Har lest berre 20 av desse sjølv, og har 6 andre ulest i bokhylla.

Saknar ein funksjon på bokelskere der ein kan markere når ein anskaffa seg dei enkelte bøkene. Lagar derfor eigne lister fom 2018 for å bøte på dette.

Ei episk forteljing om den jødiske overklasseguten Judah Ben-Hur, som ved eit uhell forårsakar at famlien blir fengsla og fråtatt eigedomane sine, endar opp som galeislave, og derifrå ved mot, styrke og kløkt, samt ein porsjon heldige omstende, vinn det meste attende.

Boka har undertittelen «A Tale of the Christ». Med mindre eg har oversett eit vesentleg poeng, så er denne undertittelen delvis misvisande. Boka startar rett nok med å fortelje om dei tre vise menn som møtest for å reise til Betlehem, og Jesus dukkar opp att mot slutten av forteljinga, og blir avgjerande for retninga livet til Judah Ben-Hur tek etter korsfestinga. Men i det store og heile så handlar boka ganske lite om Jesus. Vismennene, derimot, dukkar opp i litt større monn.

Boka er heller ei eventyrleg skildring av urett og hevn, svik og kjærleik, elende og rikdom, og i ein samanheng som fell saman med delar av bibelsoga. Eg gjeng ut frå at forfattaren har hatt omfattande kunskap om historie, levesett og natur i midtausten og austlege del av Middelhavet rundt Kristi tid. I alle fall er forteljinga spekka med detaljar og skildringar som virkar overtydande for ein lesar som ikkje er spesialist på området. Og dette var for underteikna kanskje det største plusset ved boka, at ein fekk kjensla av å bli med på ei reise attende i tida og til framande himmelstrok.

Svetlana Aleksijevitsj har samla inn vitnesbyrd frå overlevande frå krigshendingar i Sovjetunionen, overlevande som var born den gongen. Den gongen er 2. verdskrigen, eller Den store fedrelandskrigen som den kallast der borte. 101 små bitar av ein barndom, enkelte er berre vage minne, andre er meir samanhengande attgjevingar av ting dei har opplevd. Men felles for dei alle ar at kvart enkelt av bidraga romer tilstrekkeleg med materiale til at det kunne skrivast ein roman over det.

Kvart vesle stykke innleiast med ei nøkkelsetning frå forteljinga, namnet til den som fortel, alder til barnet då hendinga skjedde, og yrket i dag. Det mest gledelege ved boka er at det ser ut for å ha gått brukbart med dei fleste av desse borna seinare i livet, yrkesnemningane tyder i alle fall på det. Men desse skrekkelege opplevingane frå barnåra må jo ha satt spor på ein eller annan måte, utan at ein får vite noko om det her.

Det er som nevnt stort sprik i detaljrikdom og innhald i forteljingane. Forteljartrangen til dei enkelte varierer også noko. Likevel er det ei slags heilheit over denne samlinga. Intervjuaren er jo usynleg, tilsynelatande ikkje ein part i denne overleveringa av barndomsminne til lesaren. Men ho må jo nødvendigvis skrive ned desse forteljingane, og det er vel i den prosessen (samt oversetjinga til norsk) at denne kjensla av heilheit stammar frå. Det er først når eg tenker over dette i etterkant at det slår meg at Alekseijevitsj også har del i desse forteljingane.

Oj, eg kjem faktisk til å køyre forbi Sjøholt seinare i sommar. Spørs om eg må bytte ut "køyre forbi" med "stogge i". Takk for tips.

Blei det bøker på deg i dag? Gjeng det an å spørje kva for ein bruktmarknad du har vitja?

Siste del av forteljinga om Pelle, som no har kome seg til København og jobbar som skomakar. Han lever i trange kår, men har stor stå-på vilje og vil gjerne gjere noko for samfunnet rundt seg i tillegg til å ta seg av sin eigen familie. Arbeidarrørsla er i framvekst, og Pelle blir snart ein leiarskikkelse. Han har store visjonar for korleis samfunnet skal vere og jobbar utrøytteleg for å nå fram til målet, men han møter sjølvsagt motgang. Sjølvsagt, både fordi pengemakta har interesse av å halde arbeidarklassen nede, og fordi det litterært sett ville vere vanskeleg å lage ei god historie utan at helten kjem i vanskar.

Men etter den gode opplevinga eg hadde med bind 1 av dette verket så opplever eg denne delen som eit mageplask. Delar av handlinga virkar fryktelig skjematisk, og det er vanskeleg å få grep på kva slags aktivitetar Pelle egentlig gir seg inn på. Jau, han er med og organiserer arbeidarrørsla, men ein får frykteleg lite innblikk i korleis denne organiseringa gjeng føre seg. I det heile gjev boka inntrykk av å vere eit propagandaskrift for klassekamp og visjonen om eit rettvist samfunn, og det er sjølvsagt både forbilledleg og flott, men når det gjeng utover dei øvrige litterære kvalitetane i forteljinga så kan eg ikkje anna enn å trille eit middels terningkast på boka.

Frå før har eg lest Ditte menneskebarn av Nexø. Eg opplevde noko av det same der, at forteljinga starta velidg bra og dala i kvalitet utover i verket. Skal tru om dette er noko som gjeng att i fleire av bøkene hans? Eg ser ikkje vekk frå at eg kjem til å finne ut av det ved å lese fleire Nexø-bøker, men det har ingen hast.

Nok ei bok i ein av favorittsjangerane mine, oppvekstskildring. Pelle er ein fattig gutunge som innvandrar til Bornholm frå Sverige saman med faren sin på slutten av 1800-talet. Det er ikkje så lett å klare seg på Bornholm heller, men faren klarar å få seg plass hjå den gjerrigaste landeigaren på øya. Her veks Pelle opp, og ein lærer å kjenne miljøet på øya på godt og på vondt. Der er mykje fattigdom, og som innvandrar stiller han nederst på rangsstigen. Likevel, trass trange kår får ein kjensla av at der også er eit og anna streif av lukkeleg barndom.

Forfattaren Nexø hadde sjølv delar av oppveksten på Borhnolm, og var nok ikkje stort meir velståande enn Pelle i boka. Det er uklart for meg om nokon av hendingane i boka er tufta på forfattaren sitt eige liv, men miljøet må heilt klart vere Nexø sine barndoms- og ungdomsminne. Det er så levande og varmt skildra, både folk og natur, at det er nesten som å vere der sjølv. Eg måtte ta meg fleire «køyreturar» på Google Streetview for å utforske øya vidare. Eg har lenge tenkt at Bornholm må vere ein kjekk plass å reise til, og lysta blei ikkje mindre etter denne boka.

Nexø skreiv 4 bøker om Pelle.. Det er dei to første, «Barndom» og «Læreår» som er med i denne utgjevinga frå Bokklubben. Nexø hadde ein klar sosialistisk ståstad i det litterære prosjektet sitt, der han skildrar dei vanskelege kåra til den undertrykte arbeidarklassa. Dette gjorde Nexø til ein betydeleg meir etterspurd forfattar i DDR og Sovjetunionen enn han var i Danmark. Men sjølv om sympatien med dei fattige er tydeleg i denne boka, så framstend den ikkje som noko kampskrift for sosialismen. Då er det verre med framhaldet i denne forteljinga, men det kjem eg attende til i neste bokomtale.

Det er vel ikkje heilt feil å seie at Alf R. Jacobsen har spesialisert seg på sakprosabøker om 2. verdskrigen? Best kjend er kanskje boka Kongens nei, som blei filmatisert for ikkje så lenge sidan. Men han har også skrive ein og annan kriminalromanen, slik som denne boka frå 2014. Men har du sett, handlinga er lagt til tida rundt andre verdskrigen, og den ligg tett opptil hendingar som han har skildra i nokre av sakprosabøkene sine.

Dette var nok eit lurt grep, for sjølve krim-delen av historia var ikkje all verdens. Det som likevel gjer boka verd å lese er den truverdige og velskildra rama rundt det heile. Eg tvilar ikkje ein augneblink på at Jacobsen kan dette stoffet til fingerspissane. Mange av romanfigurane er henta frå historiebøkene, og for den som ikkje har visst særleg mykje om Litsafronten og krigsdramaet i traktene mellom Finnmark og Kola-halvøya så er her mykje å lære (Kjartan Fløgstad har også gitt desse hendingane stor plass i boka si Grense Jakobselv.)

Kvifor djevelens kobber? Ein viktig motivasjon for maktkampen i nord var tilgangen på nikkel. Namnet «nikkel» kjem av det tyske «nickel», som var ein slags mellomting mellom bergnisse og djevel. Tyske gruverarbeidarar var nemleg frå gamalt av kjende med ein type koparmalm som det var uråd å utvinne kopar frå. Derfor meinte dei at denne malmen var forgjord av djevelen. Seinare fann ein ut at denne malmen inneheldt eit anna metall, som då fekk namnet nikkel. Sånn, det er utruleg kva ein kan plukke opp av å lese krimbøker.