Femordsomtale: OK oppfølger, men lite nytt.

Treavsnittsomtale:
Dette er den andre boka i Suzanne Collins sin «Hunger Games»-trilogi. Den første boka slukte eg rått, og blei begeistra for plottet og forteljarstilen. Det blei vanskeleg å lese bok nummer to utan å samanlikne med den første, og eg greidde ikkje å kjenne like stor begeistring for Catching fire. For all del, det er ei spanande og fengande forteljing, men store deler av boka sat eg med kjensla av at «dette har eg lest før».

Eg lot meg også irritere til ein viss grad av hovudpersonen, Katniss, som vekselvis er i overkant naiv og i overkant paranoid. Men kanskje er dette eit truverdig karaktertrekk for ein person som lever under eit såpass høgt stressnivå? På same måten finn eg kjærleikshistorie-biten, med vingling mellom kjenslene for jaktkameraten Gale og for Hunger Games-partneren Peeta, å vere forholdsvis uinteressant for handlinga i boka. Men ein gamal grinete gubbe som meg er jo ikkje i den primære målgruppa for boka, ein får tru at også denne delen av boka fell i smak hjå ungdomen. Og for å repetere meg sjølv; boka er totalt sett bra den, sjølv om den første var betre.

Heldigvis ser handlinga ut til å ta ei vending som inneber at den tredje boka kan bli ulik dei to første. Eg kjem utan tvil til å lese den også.

Femordsomtale: Stillferdig forteljing om brotne band

Treavsnittsomtale:
Boka handlar om barndomsvenane Jim og Tommy, og den vekslar mellom å fortelje om ein dag i 2006 der dei møtest for første gang på 35 år, og å nøste opp i historia om oppveksten deira. Dei vaks opp i ei lita grend på Romerike, Jim aleine med ei superkristen mor frå Sørlandet og Tommy med 3 søsken og ein valdeleg far. Jim og Tommy vekslar på å fortelje historia i første person. Tommy sin søster Siri fortel også litt. Der er også sekvenser der forfattaren fortel om Jim og Tommy i 3. person.

Miljøskildringane i boka er framifrå, spesielt frå bygdenorge anno 1960-1970. Det var lett å leve seg inn i denne delen av handlinga. Petterson har ein eigen estetikk når han skildrar kvardagslege ting. Det er noko ordentleg over alt som blir gjort, anten det er snømåking, fisking, oppvask eller grøftegraving. Ein sit nesten og skjemmest av at ein ikkje har hengt jakka ordentleg på plass i gangen når ein les enkelte av desse sekvensane.

Så kva handlar egentlig boka om? Ganske mykje om einsemd, ein del om sosiale tilhøve, litt om psykisk helse, men mest av alt om banda som knyter menneska saman, og korleis dei brytast. Om at banda som knytest under ein oppvekst er så sterke at dei merkast djupt inn i sjela sjølv etter eit brot for 35 år sidan, og at familiebanda som egentlig burde vere dei sterkaste av alle ikkje alltid er noko å samle på.

Femordsomtale: Brasiliansk politisk satire med snert

Litt lengre omtale
Tittelen på boka tyder «historiens søppelbøtte», på norsk nyttar vi vel helst uttrykket «historiens skraphaug». Boka er eit teaterstykke, ei farse, skrive under militærdiktaturet i Brasil. Forfattaren Roberto Schwarz starta på stykket medan han gøymde seg for styresmaktene, og han gjekk seinare i eksil. Han er no pensjonert litteratur-professor i Brasil.

Stykket skal vere inspirert av «Fyrsten» av Machiavelli, og av Bertolt Brecht. Men først og fremst er det ei omskriving av Machado de Assis sin bok O alienista (Psykiateren). Assis sin bok handlar om psykiataren Bacamarte som i eit forsøk på å betre den allmenne mentale tilstanden i byen Itaguahy gjorde den om til eit skrekkregime. Schwartz såg mange parallellar mellom Assis sin ironsike historie og dei absurde tilstandane i Brasil under militærdiktaturet på 60-talet, og gjorde derfor Assis sin forteljing om til ei politisk farse.

Det er ikkje naudsynt å ha kjennskap til brasiliansk historie eller til Machado de Assis sin bok for å få utbytte av å lese teaterstykket. Der er mange gode poeng som kaller både på latteren og på ettertanken. Likevel trur eg nok at eg må lese «O alienista» ein gang i framtida for å sjå om der også var poeng eg gjekk glipp av.

Det er lenge sidan eg har lest teaterstykke. Eg fekk meirsmak av å lese dette, så det blir nok fleire med tida.

Femordsomtale: Storslått men også klissete forteljing

Litt lengre omtale:
José de Alencar var ein av Brasil sine mest kjende forfattarar, og Iracema er ei av dei mest kjende bøkene hans. Boka, som kom ut i 1865, er bygd på folkelege legender om den portugisiske offiseren og oppdagaren Martim Soares Moreno, som er reikna som grunnleggaren av delstaten Ceará.

I forteljinga, som startar i 1603 har Martim gått seg vill i skogen under jakt, og møter den unge og vakre indianerjenta Iracema, som etter først å ha prøvd å drepe han tek han med til landsbyen sin for å gi han mat og husrom. Høvdingdattera Iracema høyrer til Tabajara-stammen, som er allierte med franske oppdagarar og fiendar av Martim sine vennar og allierte i Pitiguara-stammen. Når dei to unge blir grenselaust (men ærbødig!) forelska i einannan ligg det derfor an til komplikasjonar.

Alencar romantiserer livet til dei innfødde, og alt dei seier eller gjer liknast med eit eller anna i naturen. Når nokon gret, så fuktast kinna slik som dogget legg seg på lauvet til eit eller anna tre. Når nokon bøyer hovudet så er det slik som ei eller anna plante i renget. Og når nokon sym, så er det sjølvsagt som ein eller annan fisk. På denne måten blir det mykje botanisk og zoologisk lærdom i boka, men som litterært grep blir det litt for mykje av det gode.

Når det er sagt, så må ein på plussida nemne at Alencar på ein flott måte får fram konfliktene og lengslane som menneske opplever ved å bryte opp frå sine eigne, både for Iracema som reiser frå stammen sin, og for Martim som også er langt heimanfrå. Der er også mykje symbolikk i handlinga, men det blir vanskeleg å forklare dette nærmare utan å røpe slutten. Alt i alt er det ei leseverdig bok.

Ei filmatisering frå 1979 er å finne her.

Femordsomtale: Artig kuriositet, og berre det.

Femavsnittsomtale:
Eg kom over denne rariteten ved ei tilfeldigheit; eit opptrykk av ei turist-handbok for den brasilianske delstaten Alagoas frå 1937. Denne delstaten er no mellom dei mest populære reisemåla for innanlandsturisme, men i 1937 fantest det så godt som ingenting av den slags. Ideen om å gi ut ei turist-handbok på dette tidspunktet framstår derfor som visjonært. (Eg vil tru at nordmenn flest assosierer namnet «Vade-mecuum» med munnskylle-middelet Vademecum, men i Brasil nyttast namnet om enkelte typer handbøker)

Boka, ei tynn flis, er delt inn i fire delar: Fakta om delstaten Alagoas, Pittoreske stadar, Samandrag av Alagoas sin historie, og Historiske stadar. Fakta- og historie-bitane er dei dominerande, og når ein les oppramsinga av pittoreske og historiske stadar det er slåande kor lite interessante ting delstaten hadde å by på for turistar utover storslått natur og … vel, storslått natur. Paulo Afonso-fossen i São Fransisco-elva er vel omtrent det einaste av interesse som blir nevnt i boka. Øvrige pittoreske stadar er avgrensa til raritetar som ei kokospalme med fire kroner, ei grotte der det har bodd ein røvar, ein stein som liknar på ein gris og eit fjell der det er fin utsikt både morgon og kveld.

I ei turist-handbok burde ein kanskje også vente å finne informasjon om overnattingsstadar, transportmiddel, spisestadar, tilgang til telefon eller telegraf, lokal skikk og bruk og tilsvarande informasjon som kan vere til nytte for den reisande. Men dette er totalt fåverande i boka. Eg stiller meg derfor undrande til kva nytteverdi boka kan ha hatt for eventuelle turistar i 1937.

Fofattaren hadde gangsyn nok til å omtale verket sitt som «eit lite knippe artiklar i en pamflett». Gangsynet sviktar derimot radikalt i to forord og eit etterord til nyopptrykket av boka, skrivne av særs prominente personar i delstaten. og især i forordet frå førstesekretæren i delstatsregjeringa. Makan til lovprising av ei forholdsvis middelmådig oppramsing av fakta og raritetar skal ein leite lenge etter.

Likevel var det på ingen måte bortkasta å lese igjennom boka/pamfletten. Det er jo artig å få eit innsyn i tilstanden til delstaten anno 1937 (eller 1936, då teksta var skriven), og det historiske oversynet var på mange måtar lærerikt. Og det var stor morskap, sjølv om det var utilsikta av forfattaren, i å lese oppramsinga av pittoreske stadar.

Femordsomtale: Tett familiedrama med overraskande slutt.

Lengre omtale:
Denne romanen dreier seg i hovudsak om forholdet mellom Murilo Filho og sonen hans Neto. Murilo flytta til Rio frå landsbygda, og jobba seg fram frå ingenting til ein dyktig sportsskribent i dagspressa. Glanstida hans var om lag på same tid som militærdiktaturet i Brasil, frå 1964 til 1985, og han var ein signifikant person i kultureliten i landet på den tida. Sonen Neto opplevde at mora, som nyleg hadde skilt seg frå faren, tok livet sitt då han var 5 år gamal. Faren tok hand om Neto etter dette, men dei fekk aldri noko godt forhold under oppveksten hans og dei braut kontakta eit stykke ut på 1980-talet.

No er Murilo ein gamal og døyande mann, og han tek kontakt med Neto for at dei skal vere saman på søndagane dei siste månadane av livet hans. Murilo fortel om livet sitt, og veldig mykje om fotball, og fortel også historia om den myteomspunne fotballspelaren Peralvo, frå same landsby som Murilo, og som låg an til å bli enno betre enn Pelé, men som enda karriera si på ein tragisk og merksnodig måte.

Neto, på sin side, slit med å finne sin plass i livet. Han greidde aldri å leve opp til faren sine standardar. Middelaldrende, utan familie, og stadig på jakt etter ekspeditriser og servitriser han kan sjekke opp, er interessen for populærkulturen frå 1970- og 1980-talet det einaste ankerfestet i livet hans.

Historia er godt fortalt, den er spekka med referanser til fotball, litteratur og populærkultur (langt frå berre brasliiansk), der er solide doser med humor som for meg framstår som ganske intelligent, og slutten er mildt sagt overraskande. Lesaren blir rett og slett finta ut, noko ein egentlig burde vente seg ut frå tittelen. Og når ein sit der utfinta med rompa planta i grasmatta og ser Rodrigues setje ballen i mål på dei siste sidene er det berre å applaudere over prestasjonen.

Dette er først og fremst ei historie om einsemd. Forteljaren i boka, ein ung mann som berre nemnast som K, er ein einstøing som har begrensa interessefellesskap med jenvaldrande. Glødande interesse for litteratur, klassisk musikk og jazz er vel berre unntaksvis ein vinnar i sosiale settingar blant ungdom. Under universitetsstudiane blir han kjend med Sumire, ei jente som har tilsvarande interesser, og som K blir grenselaust forelska i. Men Sumire er ikkje interessert i kjærleik, berre i å føre timelange filosofiske samtalar med K, og gjerne på telefon midt på natta. Når Sumire endelig blir forelska, er det i Miu, ei smart og elegant forretningskvinne, som på sin side ikkje gjengjelder Sumire sine kjensler. Frustrerende for alle partar.

Det skjer enkelte rare og uforklarlege ting i boka. Hendingar som utfordrar forestillingar om kva som er draum og kva som er røyndom. Likevel sklir det på ingen måte over i science fiction, eg oppfattar det meir som ei filosofisk øving.

Murakami liknar lagnadane til hovudpersonane med satelittar som sviv omkring i verdsromet, og som berre kan møtast ein kort augneblink i det banene kryssar einannan før dei sviv ut i einsemda på ny. I det heile er språket i boka poetisk og lettflytande, det har også noko draumeaktig over seg. Lesaren (i allefall denne lesaren) blir ikkje dradd inn i historia, men blir ein utanforståande tilskodar satt inn i si eiga boble av einsemd. Heldigvis varer denne kjensla berre så lenge ein les og fordøyer boka.

Eg har ikkje lest noko av Murakami før, og fekk på ingen måte skrekken av å lese denne. Det kjem nok fleire bøker av denne forfattaren på leseplanen min etter kvart.

Femordsomtale: Knalbra krimbok, Kepler kan kunsten!

Fireavsnittsomtale:
Kepler har vært ein krimfavoritt sidan eg ved eit innfall plukka opp Paganinikontrakten i ein bokhandel for litt over to år sidan. Og denne boka er etter min forstand den beste dei har levert så langt.

Joona Linna får nok ein gang ei makaber draps- og forsvinningshistorie å hanskast med. Tilsynelatende umogleg å nøste opp i, men den finske etterforskaren har ei utruleg evne til å setje saman dei minste fragment av informasjon til brukbare spor for etterforskninga. Den umåteleg vakre og veltrente etterforskaren Saga Bauer får like mykje plass som Joona i denne forteljinga. Ho får ei særs utfordrande oppgåve, som blir meir krevjande for henne enn nokon kunne ane. Men ho viser til fulle at ho er rett person for oppgåva.

Forteljinga gjeng føre seg på vinterstid, og det er nærmast slik at ein kan kjenne kulden og uhyggen trenge inn i kroppen medan ein les. Eg har tidlegare kommentert at Kepler nyttar eit særs «visuelt språk», og slik er det også i denne boka. Skildringane er spekka med detaljar som gjer det lett for lesaren å sjå for seg scenene som på eit filmlerret. I det heile er det lett å leve seg inn i historia (og tilsvarande vanskeleg å legge fra seg boka når det er leggetid).

Skal ein pirke på noko, så er det at ikkje alle hendingane i boka har fått ei forklaring når boka er slutt (det er kanskje heller ikkje meininga?) og at det innimellom blei litt i overkant fokus på diverse legemiddel. Men dette hindrar meg på ingen måte å trille høgaste terningkast på denne boka, og samstundes utbryte eit begeistra «Bravo!».

Femordsomtale: Inspirerende oppvekstskildring, men manglar kontekst

Omstendeleg omtale:
Tittelen kan overetjast til norsk som «Historien om Lula, Brasil sin son». Boka er ei kortfatta skildring av livet til Brasil sin førre president, Luiz Inácio da Silva, bedre kjend som Lula.
Lula blei fødd inn i ei fattig familie i det karrige innlandet i Nordaust-Brasil. Før han blei fødd reiste faren sørover til Santos saman med den purunge elskerinna si for å finne arbeid og tene pengar for familien sin (og etter kvart familiene sine). Lula, mora og søskenflokken flytta etter nokre år seinare, og opplever at faren favoriserer den nye familien han har saman med elskerinna.

Mora til Lula, Lindu, blir via stor plass i historia. Analfabet, og ei hardt-arbeidande dame med eit stort hjarte. Ho bryt opp frå den etter kvart valdelege ektemannen i Santos, og flytter med den stadig voksande ungeflokken til storbyen São Paulo. Når elskerinna til ektemannen ei tid seinare også finn å måtte flykte, er det Lindu som tek seg av henne og ungane.

Lula og søskena hans er skuleflinke. Likevel er muligheitene for innflyttarar frå Nordaust å klatre på den sosiale rangsstigen begrensa. Lula jobbar som skopussar frå 7-8-årsalderen, og får som 15-åring innpass på ein yrkesskule for mekanikarar. Læretida og etterkvart yrkeskarriera er som metallarbeidar i bilindustrien, og han blir involvert i fagforeningsarbeid. Med ei sterk personligheit, evne til å knyte kontakter og engasjement for arbeidarane sine kår blir han etter kvart fagforeningsleiar og ein sentral aktør i storstreikar og protestar mot militærregimet på 1970-talet. Etter å ha vært fengsla for engasjementet sitt stiftar han «Partido dos trabalhadores» (Arbeiderpartiet) i 1980, og etter å ha stilt som presidentkandidat i fleire val blei han til slutt valt som president i 2002.

Alt i alt er det ei inspirerande historie. Det er alltid fengande å lese om personar som kjem frå trange kår og kjem seg opp og fram i livet. Men forfattaren gjer alt for lite ut av historia. Den er avgrensa til ei oppramsing av fakta, tidvis pakka inn i sentimentale vendingar, men utan å setje dei inn i ein større samanheng. Eg saknar utdjupingar av samfunnstilhøva i dei ulike tidsepokene, sosiale og poltiske strøymingar, og framfor alt ei kritisk vurdering av Lula sitt virke. Ein må nok leite i andre tekster etter dette, for denne boka er først og fremst ein hyllest til ein arbederklassehelt og mora hans, som kjempar mot fattigdom og urettferd. Og for all del, hyllesten er fortent.

Boka gav også opphav til ein film med det same namnet, utgitt i 2010, og som blei kritisert for å glorifisere Lula i valåret for etterfølgaren hans.

Femordsomtale: Kunstferdige drodlerier om sår kjærleik

Tohundreogtrettifemordsomtale:
«Eu me chamo Antônio» tyder «Eg heiter Antônio». Dette er også ein del av forfattaren sitt fulle namn, Pedro Antônio Gabriel Anhorn, og tittelen antyder dermed at tekstene i denne boka er basert på eigne opplevingar.

Historia bak boka er om lag slik; Pedro Gabriel er glad i å sitje og drikke øl på baren Café Lamas i Rio de Janeiro. På eit tidspunkt starta han å drodle på serviettar på baren. Små fraser eller dikt, med særeigne, snirklete bokstavar og gjerne med ei teikning attåt som illustrerer poenget i teksta. I 2012 starta han facebook-sida Eu me chamo Antônio, der han la ut (og framleis legg ut) fotografi av drodleriet sitt. Sida blei raskt populær (ja, eg fylgjer også sida), og Gabriel bestemte seg for å gi ut eit utval av fotografia i bokform.

Tekstene, eller dikta om ein skal kalle det for det, er satt saman slik at dei fortel ei kjærleikshistorie. Frå det første blikket, via det første møtet og så til begeistra elskhug, over til usikkerheit, oppbrot, pinsle, freistnad på å gløyme, og så å finne attende til ein annan igjen. Fleirtalet av tekstene baserer seg på ordspel som er nærmast umogleg å oversetje til norsk. Mange av dei kan nok virke banale når ein ser isolert berre på teksta, men den spesielle kalligrafien og teikningane som høyrer til gjer at det likevel er ei flott oppleving å bla igjennom boka.

Femordsomtale: Tittelen held det den lovar

Og den litt lengre omtalen:
«Guia Politicamente Incorreto Da Historia Do Brasil» kan omsetjast til «Politisk ukorrekt vegvisar til brasiliansk historie», og det er nettopp det denne boka er. Forfattaren tek for seg ulike tidsepoker, historiske hendingar og brasilianske nasjonalikon, og held vanleg skulebok-lærdom opp mot eit nyansert bilete basert på nyare forskning og fraværet av eit politisk korrektheit-filter. Eller ein kan kanskje heller hevde at filteret er satt på vranga.

Eksempelvis argumenterer forfattaren for at indianarane sitt levesett i større grad øydela urskogen enn det kolonistane sitt levesett gjorde, at slaveriet var meir nyansert enn den alminnelege «kvit rik godseigar piskar forsvarslause svarte»-framstillinga (mellom anna får ein vite at slavar som kjøpte seg fri gjerne sjølve vart slaveeigarar), at monarkiet egentlig ikkje var så verst, i alle fall når det gjaldt Dom Pedro II, og at militærdiktaturet av 1964 og framover hadde vært meir smertefritt dersom ikkje kommunistane hadde satt i verk terroraksjonar med mål å innføre sitt eige diktatur. Med andre ord argument som gjeng på tvers med alminnelege oppfatningar.

Det er ikkje tvil om at forfattaren har mange gode poeng. Eg hugsar sjølv overraskinga første gangen eg kom til Brasil, i 1993, og blei fortalt at det var ein brasilianar, Santos Dumont, som hadde funne opp flyet. Dette er enno vanleg (men forhåpentligvis ikkje einerådande enno) skulelærdom i Brasil. Dumont var rett nok tidleg ute med å lage eit fly, men vart slått med 3 år eller der omkring av Wright-brødrene. Narloch viser korleis behovet for nasjonalheltar gjorde at denne myta om Dumont som fly-oppfinnar kunne oppstå i Brasil.

Men angåande mange av de andre temaa som blir tatt opp så lyt ein som lesar hugse på at forfattaren her legg vinn på å vere så politisk ukorrekt som han kan, i alle fall så langt han har belegg for det etter kjeldene sine. Som regel landar han på beina, men enkelte argumentasjonsrekker fell i mine auger i fisk, som når han i diskusjonen om indianarane sin lagnad held fram at det etter oppdagingsreisene på 1400-1500 talet var mange fleire europearar som døydde av sjukdomar frå Amerika enn det var indianarar som døydde av sjukdomar dei fekk frå europearane. Det fell seg så naturleg å spørje; kven var det egentlig som oppsøkte kven?

Likevel, ein lyt slå fast at dette er både ei lærerik og morosam bok. For ein ikkje-brasilianar får ein mykje kunnskap om historia til landet, uansett kva for briller ein har på når ein les, og det er alltid artig å lagre gode poeng i minnet for framtidige diskusjonar.

Femordsomtale: Fin historie fortalt på rim

For den som ynskjer å lese litt fleire ord:

Garborg fortel her historia om ungjenta Gislaug, alias Veslemøy, alias Haugtussa, ei fattig gjetarjente på Jæren. Som gjetarjenter flest så er ho ute saman med buskapen store delar av sommarhalvåret, og det var vel heller ikkje uvanleg at gjeterjenter fekk vitjing av kjekke gutar som dei forelska seg i. Det var heller ikkje uvanleg at kjærleiken tek slutt, og at minst den eine av partene blir djupt vonbroten over det. Det ein må tru var litt meir uvanleg var at Gislaug er synsk, og ser både avlidne, haugfolk, troll og stort sett alt ein kan tenke seg av overnaturlege skapningar. Ikkje berre ser ho dei, men ho er tidvis saman med dei.

Forteljinga er på rim, i form av 71 dikt, som ber fram historia kronologisk. Mange av dikta er nydelege naturskildringar, andre tek for seg Gislaug sine indre kampar, og atter andre er nærmast burleske framstillingar av dei overjordiske sitt liv. Språket opplevast som noko gamalmodig, ikkje uventa sidan teksta er nær 120 år gamal, og inneheld mange ord og vendingar som kan opplevast som krevjande. Men dette kompenserast i fullt monn av ein framifrå flyt i verselinjene, der først og fremst bokstavrima er med på å løfte dikta.

Mitt eksemplar av boka er illsutrert med maleri av Håkon Bleken. Det å beundre desse maleria og korleis Bleken gjennom dei tolkar teksta gjorde lesinga til ei høgtidsstund.

Eg las denne som ein del av kjell k sin lesesirkel i mai/juni 2014, og vil takke dei andre deltakarane for mange gode kommentarar undervegs.

Først, den korte omtalen på fem ord:
God krimbok med klassisk preg.

Så den litt lengre omtalen som viser at eg egentlig ynskjer å anmelde for ei avis eller noko slikt:

Eg kjenner sjølvsagt til namnet Stein Riverton, kanskje først og fremst på grunn av Riverton-prisen som er kalla opp etter han, men eg har ikkje lest nokon bøker av han før no. Forfattaren sitt eigentlege namn var Sven Elvestad (Elvestad = Riverton, artig), og han gav ut ein haug med krimromanar tidleg på 1900-talet.

I Jernvognen, som kanskje er den mest kjende boka hans, er handlinga er lagt til eit idyllisk kystsamfunn nokre timars reise unna hovudstaden tidleg på 1900-talet. Forteljaren, som vi aldri får vite namnet til, er feriegjest på staden, og skildrar uhyggelige hendingar som skjer der. Ein av dei andre feriegjestane blir funnen ihjelslått nær hotellet, og det blir sendt bod etter ein etterforskar frå Kristiania. Den natta drapet skjedde hadde fleire også høyrt underlege lydar, lydar som ein meiner kjem frå ei jernvogn. Ei lokal segn seier at denne jernvogna høyrest når det er dødsfall i vente, og kort tid etter drapet høyrer ein jernvogna enno ein gang.

Boka er godt skrive, og kan karakteriserast både som psykologisk thriller og som klassisk krimgåte. Det er eit avgrensa persongalleri som er involvert, likevel greier forfattaren å utvikle historia på ein måte som gjer at lesaren svever i uvisse om korleis ting heng saman, og kven som er mordaren. Den kanskje største uvissa dreier seg om kva for grad av realisme som til sjuande og sist vil ligge til grunn. Er det overnaturlege krefter i sving? Dreier det seg om hypnose eller psykologiske fenomen? Er det element av science fiction anno 1909 med i biletet? Denne uvissa gjer at forteljinga etter kvart blir særs fengslande.

Ein må også nemne språket. Forteljaren er ein god obervatør, og i tillegg til å gjere greie for faktiske hendingar legg han også ut om natur og omgjevnadar i poetiske vendingar. Stilen kan virke noko gamalmodig, det skulle ellers berre mangle i ei over 100 år gamal forteljing, men den er sjarmerende. Dialogen er utsøkt høfleg. Men gjennom alt dette er det også ein tone av uhygge. Ein får litt «film noir»-kjensle av det heile.

Eg høyrde denne forteljinga som lydbok i Ordflyt. Opplesaren Leif Dubard gjer, sjølv om han av og til snublar litt i setningane, ein strålande jobb med å lese i eit toneleie som kler forteljinga veldig godt.

Erfaringane mine hittil er at det alltid er ein del å undre seg over i bøkene til Kjartan Fløgstad. Slik er det også med denne boka. Forteljinga gir seg i form ut for å vere ei dokumentarisk framstilling av historiske hendingar, men dette er fiksjon og fakta i vilter samrøre, og med spark både til høgre og venstre. Vel, egentlig berre til høgre.

Det er den nære fortida vår, om lag dei siste 100 åra, som det blir røska opp i i denne boka. Geografisk langs aksen frå Spania via Tyskland til Norge og Narvik, og politisk og kulturelt i spennet mellom mellom fascisme, borgarstand og kulturelite. Conrad I. Tandem er ein av figurane som bitt historia saman; skipsreiar, levemann, opportunist, og med sviktande moralsk gangsyn i tida før, under og etter andre verdskrigen. Namnet er så vidt eg kan forstå oppdikta, men det er uklart korvidt romanfiguren er tufta på ein verkeleg reiar, eller om han er meint å representere forfattaren sitt syn på skipsreiarar generelt.

To figurar som er reelle nok er Marina Noreg og Adi Enberg, to damer med tilknytning til Norge, og som spionerer henholdsvis for tyskarane under krigen og for Franco i Spania. Fløgstad malar ut korleis desse er del av ein større kulturelite som støttar fascismen og nazismen, og det er etter kvart mange som får passet sitt påskrive av Fløgstad, til dømes Gertrude Stein og Geirr Tveitt. Fløgstad held fram universitetet i den tyske byen Tübingen som ein klekkeanstalt for fleire av dei høgtståande nazistane som opptrer i historia. Det undrar meg at han ikkje også fall for freistinga til å trekke inn Joseph Ratzinger, bedre kjend som pave Benedict XVI, kritisert for å ha vært med i Hitlerjugend, og som var professor ved det same universitetet på 60-talet, inn i historia.

Så har vi forfattaren sjølv som i form av romanfiguren Franklin Tverrli røskar opp i historia. Franklin, med solid arbeidarklassebakgrunn frå Sauda, orsak, Lovra, dukkar opp ymse stadar undervegs i forteljinga og nyttar kjempekreftene sine til å snu opp ned på ting, helst bilar, og gjerne bilane til moralsk skrøpelege personar. Eller som Fløgstad sjølv skriv på side 239; «Han hadde ei eiga evne til å ta ting for seg, løfta dei, snu dei opp ned, eller berre setja dei ned på sin rette plass» Det er nettopp dette eg opplever at Fløgstad freistar å gjere i denne boka.

Avslutningsvis vil eg slutte meg til anmeldaren Ingunn Økland sine ord frå omtalen hennar i Aftenposten:
«Det siste man bør ønske seg fra Fløgstad, er balanserte og veltempererte romaner. Lesere som føler seg manipulert, får prøve å tenke bedre selv.»

I denne boka får ein take del i eit års tid av historia til Dmitrij Andreitsj Olenin, ein ung og rik adelsmann frå Moskva, som reiser ut for å gjere militærteneste under kaukasuskrigen midt på 1800-talet, der Russland freista å få kontroll over Kaukasus-regionen. Kosakkane er ei russisk/ukrainsk folkegruppe med sterke krigar-tradisjonar, og er ei av folkegruppene som bur i Kaukasus-regionen og er naturleg nok på russisk side i konflikta. Militæreininga han sluttar seg til slår seg til i ein kosakklandsby ved elva Terek. Olenin blir bergtatt av det vakre fjellandskapet, begeistra for det enkle men gode livet kosakkane fører, og forelska i ei kosakkjente.

Geografisk og kulturelt er det ei lang reise for den unge adelsmannen. Men han gjer også ei indre reise; etter som tida gjeng ser han det tidlegare livet sitt som overfladisk og meiningslaust, og han kjenner ei sterk dragning til naturen og til kosakk-livet. Han filosoferer mykje omkring kjærleik, lukke og meininga med livet, og finn etter kvart ut at han ville vært lukkelegast om han fekk vere kosakk.

Det er grunn til å tru at boka er delvis sjølvbiografisk, Tolstoj sjølv var av adeleg ætt, og han gjorde militærteneste under kaukasuskrigen. Konfliktane i Kaukasus er stadig brennaktuelle, og lesarar med litt meir historiekunnskap enn meg vil nok forstå bakteppet for handlinga i boka betre enn det eg gjer, og sjå det i forhold til dagens situasjon. Tolstoj gjer i denne boka i liten, faktisk ingen, grad greie for dei politiske tilhøva som låg bak krigen, men tsjetsjenarane var ein av motpartane då som no.

Eg høyrde denne boka som lydbok i Ordflyt. Opplesaren Sigmund Simonsen gjorde ein framifrå jobb. Dette var også den første Tolstoj-boka eg har lest (høyrt). Det blir nok ikkje den siste, både Anna Karenina og Krig og fred er jo bøker som ofte nemnast som litteratur ein bør få med seg i løpet av livet. Ein får ta tida til hjelp.

Dersom nokon ynskjer å lese ei brennaktuell sakprosa-bok om Brasil i år, så er dette boka. Rett nok handlar boka om fotball, men det er ikkje naudsynt å vere fotballinteressert for å få utbytte av å lese den. Det er nemlig like mykje ei bok om brasiliansk samfunnsliv dei siste 100 åra, og om aktuelle strøymingar i dagens samfunn. Men klart, for den som korkje har interesse for fotball eller for Brasil er nok utbyttet av boka noko avgrensa.

Lien har levert eit imponerande stykke journalistisk arbeid med denne boka. Han har gått grundig til verks med kjeldemateriale frå aviser og andre trykte og elektroniske medier, han har intervjua eit stort utval av menneske; fotballspelarar, samfunnsvitarar, politikarar, fotballfans og «mannen i gata», han har sett eit utal av fotballkampar, både store prestisjeoppgjer, kampar mellom småklubbar, og løkkefotball, og knyter desse opplysningane og inntrykka saman til ei heilheitleg historie.

Dei fleste har vel fått med seg at det skal arrangerast fotball-VM i Brasil om nokre dagar, og for mange framstend det som uforståeleg at store delar av den ellers fotballgalne befolkninga i Brasil protesterer mot gjennomføringa av arrangementet. Forfattaren teiknar eit overtydande bilete av korleis korrupsjon og maktmisbruk gjennomsyrer det nasjonale fotballforbundet, og korleis arrangementet har blitt eit verkty for å styre offentlege midlar over i lommene til makteliten. Ein kan t.d. ikkje anna enn finne det motbydeleg at leiaren for forbundet har bakgrunn frå militærdiktaturet på 70-talet, og held fram med å styre forbundet etter dei same prinsippa.

Ja, eg skal til Brasil i sommar. Ja, eg skal sjå fotballkampar, i det minste på TV. Men etter å ha lest denne boka må eg innrømme at det blir med ein sterk bismak.

Som i Jungelboken er dette ei samling forteljingar der ca halvparten er om Mowgli, og der ei av dei andre forteljingane er lagt til eit arktisk miljø.

Forteljingane om Mowgli er endå eit hakk kvassare i denne boka enn i den førre. Sinnelaget til guten svingar mellom glede og melankoli, godheit og drapslyst. Historia om korleis han hevna seg på landsbyen som forviste han, og med hjelp av jungeldyra utraderte den fullstendig, DEN skulle eg ha lyst å sjå korleis Disney skulle få til å passe inn i sin versjon.

Av dei andre historiene likte eg best Begravelsesfolk, der ei krokodille, ein sjakal og ein stork filosoferer over livet som åtsel-etarar, og krokodilla fortel om glade dagar under krigshendingar i landet. Passe morbid humor, eg gliste godt mange stadar medan eg las den.

Eg meiner denne boka i det heile er litt betre enn den første, og let terningkastet reflektere det.

Jungelboken er eit knippe forteljingar om menneske, dyr og natur frå slutten av 1800-talet, og for dei fleste er handlinga lagt til India. Ei forteljing er om selar i Beringhavet, ein kan kanskje argumentere med at denne ikkje passar inn i ei «jungelbok», men stil- og handlingsmessig heng den godt saman med dei øvrige. Det er mulig at historiene er tiltenkt ein yngre lesargruppe, men det er ikkje vanskeleg for ein vaksen lesar å finne ting å glede seg over.

Dei fleste har kanskje sett teiknefilm-klipp eller lest teikneseriar av Disney sin variant av Jungelboken, og som berre tek føre seg historiene om Mowgli, ein figur som gjeng att i omlag halvparten av forteljingane i boka. No har eg ikkje sett anna enn klipp frå filmen, men eg vil tru Kipling sin historie er langt mørkare og blodigare enn Disney sin variant. Som spedbarn kjem Mowgli bort frå foreldra i jungelen, og blir adoptert av og veks opp saman med ein ulvefamilie. Sidan han er eit menneskebarn blir han etterkvart kasta ut av flokken, og søker inn i landsbyen. Men han blir snart uglesett i landsbyen, og må flykte frå den også. Dermed blir han ståande utanfor både ulve- og menneske-samfunnet. Problematikken med å bli en framand mellom sine eigne er veldig godt skildra av Kipling.

Mellem dei historiene som ikkje handla om Mowgli likte eg best «Hennes høyhets tjenere», der ulike dyr som gjer teneste i ein engelsk militærstyrke reflekterer over oppgåvene sine, innbyrdes rang seg imellom, og forholda dei har til menneska i militærstyrken. Fornøyeleg raljering over kadaverdisiplin.

Alt i alt er det vel verdt å bruke tida det tek å lese igjennom desse historiene.

Boka handlar om hunden Buck, som er ein blanding at St.Bernhardshund og skotsk fårehund, og som har tilhald i ein overklasseheim i California. Han blir bortført av ein uærleg tenar i huset og seld, og ender opp som sledehund i Alaska under Klondike-gullrushet. Til slutt ender han opp med å slå seg i lag med ein ulvestamme i området.

Boka blir fortalt frå hunden sitt perspektiv, og på ein meisterleg måte. For ein som ikkje har større kjennskap til hundar og sledekøyring så virker det som om London har svært inngåande kjennskap til temaet. Alt frå hundeadferd, som t.d. korleis hundane etablerer rangordning seg imellom, og til detaljar omkring handtering av sledar, selety og andre hjelpemiddel. Veldig bra.

Skal ein trekke fram to forhold eg finn mindre overtydande er det (1) kor raskt hundane lækjast etter skader dei får i slåsskampar og andre dramatiske hendingar, og (2) korleis Buck får syner frå livet til forfedrene sine, dei første hundane som blei temde av menneske, for tusenvis av år sidan.

Sett bort frå dette, er boka ei av dei mest strålande dyre- og naturskildringar eg har lest. Eller høyrt. Eg høyrde nemleg denne som lydbok på Ordflyt. Kim Haugen var opplesar, og gjorde ein strålande jobb med det.

I den ytre handlinga malar Saramago ut eit skræmande scenario om kva som kan skje dersom eit heilt samfunn blir råka av ein smittsam tilstand som gjer alle blinde. Det startar med ein bilist som mister synet medan han stend i eit lyskryss, lækjaren som undersøker han dagen etter blir også blind, deretter andre pasientar som var på lækjarkontoret same dagen, og så ballar det på seg.

Myndigheitene prøver å få kontroll på situasjonen ved å internere dei blinde i eit nedlagt mentalsjukehus. Forfattaren gjer ein kjempeprestasjon når han skildrar dei håplause forholda som utviklar seg når stadig fleire ny-blinde blir stua saman og overlatne til seg sjølve i denne bygninga. Lesaren blir sugd inn i den fortvila situasjonen. Det sparast ikkje på detaljar om vanskane med å halde dei sanitære forholda under kontroll, ein kan nærmast kjenne møkka på fingrane når ein blar seg igjennom dei mest horrible passasjane.

Like ille som dei sanitære forholda er samanbrotet av lov og orden i institusjonen. Det er forstemmende å få innblikk i kva for mekanismer som kan tre i kraft i eit slikt mikrosamfunn når medkjensla for medmenneska pulveriserast i kampen om ressursar, og den som har makta tek seg til rette på uhyrleg vis. Det er lett å lese denne delen av boka som eit bilete på verdssamfunnet, der dei med makt og kontroll kan ture fram på bekostning av mindre ressurssterke grupper.

Språket til Saramago er forholdsvis særprega. Det blir nytta ein presis og tidvis nærmast akademisk tone, men likevel med mange eufemismer, bilete, og poetiske vendingar. Det mest slåande ved stilen er likevel teiknsetjinga. Saramago nyttar komma der det skal vere komma, men også dei fleste stadar der det skal vere punktum. Etter slike «punktum-komma» kjem det ein stor forbokstav i neste ord, slik at når ein først har vent seg til denne stilen så gjeng det trass alt greit å halde orden på dei sidelange setningane. Effekten av dette er at dialogane blir ein kompakt, samanhengande flyt av informasjon. Eg likte det.

Dette er den første boka eg les av Saramago. Det blir nok fleire med tida.