Bokelskere.no

Ei god og variert novellesamling av Tarjei Vesaas. Novellene varierer ganske mykje i lengde, og i, kva skal eg seie, handgripeligheit? I enkelte virkar det som om hensikta berre er å formidle ei steming, medan det i andre er ei nokonlunde klar handling. Mange av novellene handlar også om born, og i enkelte av desse tek forfattaren barnet sitt perspektiv.

Enkelte av novellene gjorde nok meir inntrykk enn andre. Den ville riddaren, om ein forfattar med skrivesperre og sonen hans som blir alvorleg sjuk, er kanskje den som sit hardast i minnet no nokre månadar etter at eg las boka. Av andre noveller vil eg nemne Tusten. Kanskje ikkje fordi den var spesielt mykje betre enn snittet, men heller fordi Mattis i boka Fuglane også gjeng under utnamnet Tusten. Er det Tusten frå Vindane som Vesaas har jobba vidare med og som blei til Mattis i Fuglane 5 år seinare? Det skulle ikkje forundre meg.

Språket er for øvrig av høg klasse, det gjev mykje rom for undring hjå lesaren. Eg vil ikkje gå så langt som å påstå at Vesaas er ein favoritt, men eg skal definitivt lese fleire bøker av denne forfattaren. Kjem eg over nokon av bøkene hans på bruktbutikkar etc så blir dei nok med meg heim.

Roald Amundsen nådde sydpolen i desember 1911. I anledning 100-årsjublietet prøvde firkløveret Stein P. Aasheim, Jan-Gunnar Winther, Harald Dag Jølle og Vegard Ulvang å gjenta reiseruta til Amundsen, på ski og med pulk på slep. Amundsen og co hadde hundar, det hadde ikkje Aasheim og co. Til gjengjeld hadde dei sikkerheitsnett.

Det er ein ganske lang og einsformig skitur, og det er godt gjort av forfattaren å lage ei leseverdig historie ut av det. Her speast det på med faktaopplysningar frå Amundsen sin ekspedisjon, eit knippe meir eller mindre relevante anekdoter, smakebitar frå interhumoren i gruppa, samt refleksjonar omkring det å vere liten i naturen. I tillegg er der mange fine bilete.

Sjølvsagt gjekk ikkje alt som planlagt. Starten, t.d., blei sterkt forsinka pga dårlege flyforhold inn til startpunktet. Derfor utviklar det seg til ein kamp mot tida for å rekke fram til den planlagde datoen, for då er det nemlig lagt opp til fest og mottaking på polpunktet, med statsministeren til stades. Den norske, altså. Eg skal ikkje røpe om dei greidde det eller ikkje, men alle var nok uansett samde om at det var ein fin tur.

I det siste bindet av Sverre-trilogien har Sverre vunne over Erling Skakke, men det er på ingen måte slutt på maktkampen i landet. Ikkje minst erkebispen Øystein Erlendson av Nidaros var sentral i motstanden mot Sverre. Ein annan geistlig motstandar var Nikolas Arneson frå Nordfjord, som blei biskop i Stavanger og i Oslo. I denne boka har han ei slags skurkerolle. Den same Nikolas er også sentral i nokre av Ragnhild Magerøy sine bøker frå denne tida, før eller seinare må eg nok lese desse for å sjå om han får betre omtale der.

Holt har gjort ein god jobb med å framstille denne epoka frå norsk historie. Det er ganske knallhard realisme, det virkar som om forfattaren har lagt vinn på å få fram det omsynlause og kyniske i maktkampen som gjekk føre seg. Sverre blir også framstilt som ein mangefasettert person, som mellom dei blodige konfrontasjonane også evner å reflektere over korvidt handlingane hans er rette eller ikkje, ikkje minst sett frå ein kristen ståstad. Det siste skulle for øvrig berre mangle for ein person som er ordinert som prest.

Det er mange minneverdige personskildringar i trilogien, mange med rot i røyndomen, andre som heilt sikkert er oppdikta. I den siste kategorien kjem nok Gaute, denne merkelege mannen som dukkar opp med jevne mellomrom i heile historia. Han mister ei arm tidleg i bind 1 når han prøver å hindre ei valdtekt, og deretter reiser han rundt for å hjelpe til med å bygge kyrkjer og ellers tilgi alle som har gjort han vondt. Eg har spekulert mykje på kva Holt prøver å seie med denne romanfiguren. Ei personifisering av samvitet? Eller er det frelsaren? Eg får ikkje nokon av delane til å gå opp. Skulle nokon ha ein fasit ville det vere moro å vite svaret.

Alt i alt ein god og leseverdig trilogi, og spesielt for den som har litt interesse for eldre norsk historie.

Denne boka las eg, og var helt oppslukt av, som liten. Skal tru om det var ei av GGG-bøkene? Boka hadde eg arva, og gjekk vidare i arv til yngre slektningar, eg anar ikkje kvar den er no. Då eg ved ei tilfeldigheit oppdaga at den var tilgjengeleg som gratis lydbok på Loyalbooks var vegen kort (40cm med USB-kabel, for å vere nøyaktig) til lydbokbiblioteket på telefonen. Noko eg ikkje beit meg merke i medan eg var liten var forfattaren. Det er Frances Hodgson Burnett, som er mest kjend for bøkene Den hemmelige hagen og Lille lord Fauntelroy.

I The Lost Prince møter vi Marco Loristan, sonen til ein politisk flyktning frå Samavia. For den som ikkje veit kvar Samavia er, så ligg det nord for Beltrazo og austanfor Jiardasia. Marco, faren og ein tenar har nyleg kome til London frå Russland, og før det har dei flakka rundt i mange europeiske land. Dei er fattige, og har funne seg husrom i eit heller vesalt strok av London. Her møter Marco ein gjeng med jevnaldrande gutar, leia av krøplingen «Rotta» som drøymer om å bli general og som er særs opptatt av den fæle borgarkrigen i Samavia som avisene rapporterer om for tida.

Dette er opptakta til ei spanande og innhaldsrik historie, passe skummel for ein 10-åring og for ein 51-åring så er det framleis bryet verdt å høyre den. Ikkje minst det at hovudpersonane Marco og Rotta legg ut på ei farefull reise utan at nokon vaksne var med var noko som gjorde inntrykk den gangen. For meg så var det sjølvsagt ein sterk nostalgisk verdi i å høyre opp att denne historia, men eg trur nok den vil kunne fenge vaksne førstegangslesarar også. I allefall enkelte.

Det blir nok jul allikevel, skal du sjå.

Eg er klar på eit blunk når vi kjem til januar. Har alt bestemt meg for kva for bok eg skal foreslå, og gleder meg til ny runde.

Leseplanen for jula er ikkje heilt spikra, men det blir nok ein del ganske lett litteratur sånn på tampen av året. Mitt søtappelsintre av Jose Mauro de Vasconselos tenker eg å lese på originalspråket, og så må eg sjekke om der er noko bra humor i Ny hylle på Prix. Kanskje rekk eg også Karel Capek sin Jeg hadde en gang en hund og en katt? Eg treng jo ikkje å vente til hunden og katten vår er borte med å lese denne?

Bind 2 i Sverre-trilogien handlar mest om korleis Sverre i spissen for opprørsflokken Birkebeinarane utfordra Erling Skakke, som på den tida styrte landet i påvente av at sonen Magnus Erlingsson skulle bli konge. Her er det alliansebygging, geriljataktikk og posisjonering over ein lav sko. Krigslukka snur og snur i mange omgangar, og meir enn ein gang må birkebeinarane legge ut på farefulle ferder i ufyseleg ver.

Erling Skakke var ikkje av kongeleg byrd, men var gift med dattera til Sigurd Jorsalfare, og sonen Magnus var såleis av konge-ætt sjølv om ein strengt tatt måtte følge den mannlege blodslinja for å kunne krevje å bli konge. Erling framstillast som ein omsynslaus og maktsjuk herskar, som sørgar for å få tatt livet av alle, inkludert sin eigen steson, som kan tenkast å true Magnus sin posisjon som framtidig konge. Magnus på sin side er av eit veikare slag. I det minste i denne boka.

Mykje av handlinga i boka dreier seg om å få kontroll over trønderhovudstaden. Her byttast det makthavarar nesten like ofte som eg byttar bukse. Vel, i der minste oftare enn eg handlar ny ytterjakke. Sidan eg kjenner byen ganske godt var det ekstra moro å lese Holt sin framstilling av dei historiske hendingane der. God bok, og etter mitt syn den mest underhaldande av bøkene i trilogien.

Trilogien om kong Sverre er reikna som hovudverket til Kåre Holt. Holt, som budde i Holmestrand, kalla skrivarstova si for Rafnaberg. Mannen fra utskjæret åpnar med ei scene der den no avlidne kong Sverre sin trufaste ven sidan barndomen, Audun, saman med kongsdattera Kristin gøymer seg for baglarane på garden Rafnaberg vinterstid. Audun nyttar dei lange vinterkveldane til å fortelje jomfru Kristin om livet til kong Sverre. Det var eit artig trekk å la garden ha same namn som skrivarstova til forfattaren.

I Mannen fra utskjæret får ein vite litt om Audun og Sverre sin ungdomstid på Kirkjubø på Færøyane, der dei begge blei underviste av biskopen Roe. Gunhild, mor til Sverre, fortel på dødsleiet sitt at det muligens er Sigurd Munn som er far hans, og at han såleis muligens er av kongeleg byrd. Etter kvart tek Audun og Sverre vegen til Norge, her let Sverre seg etter kvart rive med i maktkampen i landet, og han tek til å ymte frampå om at han sjølv har ambisjonar om kongsmakt.

Det er eit ganske komplekst bilete som teknast av den unge Sverre. Modig og viljesterk, men samstundes slu og omsynslaus. Han vil vere rettvis, men når han meiner omstenda krev det så gjeng han ikkje av vegen for å ofre uskuldige liv for at han skal få det som han vil. Så sympatisk kan ein neppe seie at Sverre er i denne boka, men ikkje heilt utan gode sider. Og sikkert ikkje verre enn andre som streba etter makt på denne tida.

Sånn er det å bli gamal og grinete. Hadde eg lest denne boka for 25-30 år sidan så er eg viss på at eg hadde likt den mykje, mykje betre enn det eg gjorde no når eg endeleg tok meg på tak og las den igjennom. I studietida så var dette boka «alle» skulle lese, men sjølv så tykte eg det såg for skremande ut med drygt 1000 sider i tillegg til pensum, så eg heldt meg til pensum eg. Ja, og så litt øl då.

Det er vel ikkje nokon som IKKJE kjenner historia, i det minste sånn i grove trekk? Sjølv har eg fått med meg filmane, og hadde derfor stort sett ein ide om kva for vending historia ville ta medan eg las. Stort sett, ja, eg hugsa sjølvsagt ikkje alt. Inntrykket mitt er at filmane har vært ganske trufaste mot boka, men der er jo ein del ting som ikkje kjem fram på lerretet.

Ein slik ting er dette med den store historia som ligg bakom. Eg kan ikkje hugse at dette vart vektlagt i filmane, men i boka refererast det hyppig til mytologiske og historiske hendingar i Tolkien-universet som ikkje betyr stort for sjølve handlinga, og som eg opplever som forstyrrande. I tillegg tykte eg av og til at handlinga vart tværa ut, det gjekk litt for seint av og til, eller kanskje er det rettare å seie at det gjekk for mange omvegar av og til.

Men pytt sann, dette er som nevnt innledningsvis berre surt oppgulp frå ein grinete gubbe. Og det er uansett ikkje til å kome ifrå at det er eit flott og gjennomarbeida eventyr som vil glede nye lesarar i uoverskueleg framtid.