Vi har sett at det fyrste bindet om Don Quijote opnar, i tråd med tidas skikk og bruk, med eit brev til ein adelsmann, i dette tilfellet hertugen av Bejar, som boka blir tileigna. Den hertugen var ein reell person, har eg lese, men store delar av teksta har Cervantes faktisk kopiert frå eit anna verk. Så kjem “fortalen”, retta til lesaren, også dette eit kjenneteikn på tida. Ikkje utan grunn alluderer forfattaren her til den store Lope de Vega når han uttalar seg negativt om seg sjølv og boka (mange meiner at de Vega var like stor som Shakespeare, men at han skreiv på “feil” språk). Han legg òg inn sitat frå m.a. Ovid og også frå Bibelen, som jo var på latin den gongen i den katolske kyrkja. Og så finn vi ein samtale med ein venn, og vennen kommenterer dei latinske sitata.

Det er no så. Men Cervantes ber ikkje – etter skikk og bruk – lesaren om å unnskylde dette makkverket, for lesaren er fri, seier han, til å vurdere sjølv. Dette er nye tankar i ei verd som fram til no hadde vore meir guds- enn menneskesentrert! Vidare nemner han andre forfattarar og kjem inn på at romanen “i sin helhet” er “et angrep på ridderromanene”, ein dominerande sjanger på Cervantes’tid.

Dette er, skulle eg tru, noko av hovudpoenget: Cervantes går til åtak på ein sjanger som ikkje lenger svarar til den nye epokens verdiar, og han vil at lesarane skal vurdere verket fritt. Vi er i ei ny tid!

Men det er, ser vi, framleis vanleg å ha med dikt som kommenterer sider ved romanen. Interessant er ein allusjon til Orlandos galskap i Ariostos verk Orlando furioso. Ein artig vri er det fyrste diktet, der linjene ikkje er fullførte.

Eg liker òg diktet som nemner “skjøn Dulcinea av Tobo –“. Her er dikt til Don Quijote, til Dulcinea, til Sancho Panza og også til Rocinante – ja, til og med ein samtale mellom Babicea og Rocinante kan vi lese her; riktig fornøyeleg, er det.

No skal eg vere bortreist nokre dagar, men eg lurer Don Quijote, Sancho Panza og Rocinante med i bagasjen, så får vi håpe det beste for den vidare lesinga …

Edgar følgjer far sin i eitt og alt. Den gamle jarlen gjennomgår ei interessant utvikling: han blir straffa for sin politiske blindskap, men får den innsikta som han mangla når han får sjå gjennom kontakten med Poor Tom:

Here,take this purse, thou whom the heavens’ plagues Have humbled to all strokes: that I am wretched Makes thee the happier: Heavens, deal so still! Let the superfluous and lust-dieted man, That slaves your ordinance, that you will not see Because he does not feel, feel your power quickly; And each man have enough.

(IV, I, 65f.)

Uttrykket “your power” er noko som Gloucester aldri har kjent og derfor aldri sett: kjærleik og brorskap – verdiar som Tom verkeleggjer.

Ein av dei mest interessante rollefigurane er likevel Cordelia. Det er ho som er den sannehelten i opningsscena. Og i måten representantane for den nye tida behandlar henne på, avslører dei seg som prinsipplause og umenneskelege.

Når ho blir spurd om kva ho føler for kongen, svarar ho:

I love your Majesty According to my bond; no more no less.

(I, i, 91f.)

Ho forklarer forholdet mellom to menneske heilt realistisk, for her er den eine personen bade konge og far I eit føydalt samfunn. Då blir “according to my bond” det einaste som dekkjer forholdet. Før vi går nærmare inn på dette, og før vi no bør gå inn på hovudpersonen, nemner vi berre kort at Kent er den modigaste og den minst korrupte av dei “føydale” personane, men er den som gjennom handlingane sine på slutten viser at utviklinga ikkje kan gå tilbake til føydale forhold og verdiar.

Dikt til 1. mai

Rudolf Nilsen: Bekjennelse

Det er ingen mening med livet?

Du sier: Vi fødes og dør,

men er der et mål for det hele,

en hensikt med alt det vi gjør?

Jeg kjenner en mening med livet.

Det er at du gjør din plikt

i stort og i smått mot din klasse -

i handling, i tanke og dikt.

Det er at du aldri gir efter

for løfter om laurer og lønn,

men trossig og hatefull kjemper

for rettferd og fred for din sønn.

Ti selv har du intet å håpe.

Lykken er ikke for dig.

For fremtidens slekt skal du åpne

en bedre og lysere vei.

Jeg kjenner en mening med livet.

Det er i de navnløses hær

å kjempe for arbeiderklassen

med tanke og sang og gevær.

På stengrunn, 1925

25 år gammal var Thomas Mann då han skreiv denne korte romanen - eller helst: lange novella - om motsetninga mellom kunstnarlivet og det borgarlege livet. Imponerande! Denne utgåva har illustrasjonar frå 1913-utgåva, som tydeleg understrekar konflikten mellom dei to miljøa. Interessant å lese om reise til og opphald i København, forresten!

Også om diskusjonspartnaren har lese boka like godt?

Ja, eg liker å sjå kva som blir brukt no for tida.

Kvar og ein får leggje opp sitt løp, med tanke på både form og innhald. Eg kjem ikkej så langt per dag, då ...

Eg har bestemt meg for å gjere opp status ein gong i månaden:

Hovudboka mi er for tida Mario Vargas Llosas Travesuras de la niña mala; eg håper å få lese mest mogleg av denne nobelprisvinnaren før neste pris blir delt ut. Samtidig driv eg alltid med ei bok innanfor religionsvitskap, akkurat no tekster av Meister Eckhart.

Vidare prøver eg å få ei stille stund etter oppvasken der eg fyrst les nokre sider i Thomas Manns Buddenbrooks, deretter litt i Platons samla verk på norsk (for tida bind 6) og så litt i Henrik Ibsens Kejser og Galilæer.

Elles har eg ein del faste innslag, så langt det lèt seg gjere:

På måndagar har eg ei lita økt med Markusevangeliet i ei tospråkleg utgåve av Det nye testamentet (gresk og engelsk). Teksta er ganske lett å lese på gresk, når ein fyrste er inne i språket og kjenner innhaldet frå før, men eg slår opp alle formene for å kunne arbeide så presis som mogleg.

På tysdagar bruker eg nokre minutt på Aeneiden, der eg i lang tid framover kjem til å halde meg til bind 1. Eg bruker to utgåver, både Loeb med prosaomsetjing og ei anna ei med kommentarar. Det er så artig å ta seg fram i latinen! Så logisk og systematisk!

Onsdagar set eg av til nokre få gloser i Pusjkins novelle “Пиковая Дама” (“Spardame”). Her går det sakte, men det går framover. Cesare Paveses La bella estate tek eg i detalj på torsdagar, mens eg på fredagar driv med italiensk grammatikk i verket In italiano 2. Laurdag og sundag ser eg på spansk grammatikk.

Eg prøver òg å lese bøker som eg har skaffa meg på impuls fordi eg trur at det er fort gjort å lese dei. Denne gongen er turen, etter lang tids venting, kommen til Lars Saabye Christensens Bly. Og ettersom eg driv så mykje med litteratur, les eg meir teori enn eg gjorde før; no er eg nettopp i gang med antologien Moderne litteraturteori.

Er eg på treningsstudio (to til tre gonger i veka), går ettermiddagstur (fire gonger i veka) eller (ein sjeldan gong) arbeider i hagen, har eg med mp3-spelar, og akkurat no går det i fyrste bindet av Tolstojs Krig og fred. Når eg køyrer bil aleine, har eg alltid på ei lydbok, og i lydbokverda er eg no i radioteaterversjonen av Keiser og galileer – og den er fin, den! Skulle eg måtte parkere og sitje og vente i bilen, tek eg fram ei bok som eg har liggjande der. No er dette Humaniora – en innføring. Denne boka bruker eg å ta med meg om eg lyt sitje meir enn to minutt på eit venterom.

Kvar sundag, i ei stille stund etter skogsturen og middagen, les eg nokre sider i eit stort verk som det danske forlaget Sfinx har gitt ut, redigert av Øystein Hjort: Arven fra Byzans. Det omfattar alle moglege tenkjelege sider ved det bysantinske riket, og kjem ekstra godt med no som eg repeterer Henrik Ibsens Kejser og Galilæer i “Henrik Ibsens skrifter”. Eg kan derfor trygt seie at eg i bokverda er ganske godt plassert i Bysants. I samband med Ibsen-prosjektet her i Bokelskere tek eg òg nokre sider i Ane Hoels Hvorfor Ibsen? - som om dette var noko å spørje etter.

Fint å følgje utviklinga innanfor litteraturteori, frå Platon til Bergson. Nesten: Friedrich Engels kom med viktige bidrag til definisjonen av realisme, men er totalt fråverande (at Lukács dukkar opp i neste bind, kan ikkje erstatte denne mangelen).

For ein del år sidan sat eg kvar sundagskveld og koste meg med ei novelle om min litterære helt ...

ALT. Eg snakkar frå hjartet. Men du kan jo bestemme om du vil ta novellene eller romanene (*A Study in Scarlet", kanskje, eller The Sign of the Four).

Hadde eg fått høve til å fordjupe meg i ein annan litterær periode enn antikken, ville eg ha valt renessansen. Her står vi midt oppe i store endringar – ei gammal og ei ny tid står overfor kvarandre på alle område: Europearane kjem til nye land, antikkens ideal blir levande att, føydalismen lyt begynne å sleppe taket og ei ny sosioøkonomisk ordning er i ferd med å ta over. Mannen frå La Mancha blir galen og prøver å halde fast i den gamle ordenen. Og kong Lear blir menneske. Moralske normer blir kasta om – sjå berre, kjære Shakespeare-lesarar, på skaldens Sonnett LXVI, som meir enn noka anna tekst, med unntak av Don Quijote gir oss bakgrunn for King Lear. Jarlen av Gloucester gir i prosaform uttrykk for det same som diktaren sjølv seier i sonetten sin:

Love cools, friendship falls off, brothers divide: in cities, mutinies; in countries, discord; in palaces, treason; and the bond crack’d ‘twixt son and father. This villain of mine comes under the prediction; there’s son against: the King falls from his bias of nature; there’s father against child. We have seen the best of our time: machinations, hollowness, treachery, and all ruionous disorders follow us disquietly to our graves. (I, ii, 102–110)

Ver så god, bli galen, Lear. Ver så god bli galen, Don Quijote. Dette samfunnet er splitta. Lear er den typiske føydale kongen som uttrykkjer verdsoppfatninga til dei herskande klassene, det som Marx og Engels kalla ideologi. Lear. Gloucester, Kent og Albany representerer det gamle systemet. Men ei ny tid er i emning: Individualistane Goneril, Regan, Edmund og Cornwall deler verdsoppfatninga til det borgarskapet som no står på spranget inn i historia.

Dei “føydale” personane held på ei gudsentrert verd med verdiar frå mellomalderen, mens representantane for den oppstigande klassa deler verdiane til det kapitalistiske systemet: konkurranse og politisk machiavellisme. Lear snakkar om “[t]he offices of nature” som “bonds of childhood, Effects of courtecy, dues of gratitude” (II, iv, 176f.). Menneskesamfunnet bør altså, meiner Lear og tilhengjarane hans, underkastast dei same lovene som Guds samfunn. Derfor seier Gloucester at Lear “falls from his bias of nature” når kongen ikkje lenger oppfører seg i samsvar med den herskande ideologien.

Edmund har derimot eit heilt anna syn på verda:

Thou, nature art my goddess; to thy law My services are bound. Wherefore should I Stand in the plague of custom, and permit The curiosity of nations to deprive me. (III, ii, 1ff.)

For Edmund er ikkje naturen tradisjon og den gamle ordenen, men det motsette av Lears verdsoppfatning. Edmund er heilt klart ein mann som representerer den kommande borgarlege revolusjonen. Samfunnet er alt i oppløysing, seier narren:

When priests are more in word, than matter; When brewers mar their their malt with water; When nobles are their tailors’ tutors, No heretics burned, but wenches’ suitors. (III, ii, 81f.)

Dette skal eg gå vidare med i eit seinare innlegg.

Jo, eg ser parallellen!