Bokelskere.no

Det må nok eg òg, hadde eg nær sagt. No har det seg slik at eg -etter å ha drive med spansk språk og litteratur frå slutten av 1980-åra - tok spansk grunnfag til jul i 2010. No vil eg gjerne ha ein pause frå studeringa, men så førte dette prisverdige initiativet frå annelingua til at eg liksom kan studere likevel, utan å ha som press at eg skal ta eksamen, berre lese for å nyte og lære, så derfor nyttar eg høvet til å skaffe meg mest mogleg bakgrunnskunnskap om verket (for Don Quijote høyrer til eit meir avansert plan av spanskstudiet enn det som eg har skaffa meg papir på til no). Eg er veldig, veldig glad for at alle de andre merker dykk og kommenterer andre sider ved det enn dei som eg sjølv fyrst og fremst er ute etter, for dermed får eg det nyanserte synet som eg er ute etter. Så stå på!

Denne bolken er eit mellomspel før den lange “novela del Curioso impertinente”, historia om den frekke nysgjerrigperen (det er mykje diskutert kvar denne novella stammar frå – og eg har lurt mykje på kva funksjon ho har i romanen). Men no har vi att litt før vi kjem så langt:

For meg er delane med dQ og SP dei største, så det er berre fint at andre morer seg mest over dei talrike andre innslaga. Vi held vel i alle tilfelle med Dorotea i at ho kan spele jomfru i naud – “la doncella menesterosa” – betre enn barberen. Då ho og don Quijote – “la flor y la nata de la gentileza, el amparo y remedio de los menesterosos, la quinta esencia de los caballeros andantes” (kremen av høfleg framferd, vern og støtte for alle i naud, den beste av alle vandrande riddarar) – møttest, gav ho gangaren sin av pisken, står det: “dio del azotea a su palafrén” – også dette er ein parodi, seier han som gav ut den spanske DQ-boka mi, Luis Andrés Murillo:

Rollefiguren Dorotea, seier han, viser nemleg ei ny side ved parodien til Cervantes. Som heltinne i ei sentimental historie, om kvinna som vart krenkt av den mannen som ho gifte seg med, blir ho no med i den oppdikta historia til soknepresten og barberen, i det ho speler rolla som jomfru i naud i riddarromanane. Denne tvikløyvinga hevar parodien til Cervantes opp til det forteljartekniske planet som på engelsk heiter wit og på tysk Witz, held Murillo. Vidd, m.a.o., eller åndrikdom.

Så er det vel slik, då. Vi ser altså at det no er Doroteas tur til å lure “el Caballero de la Triste Figura”. Når ho seier at ho ikkje heilt hugsar namnet hans, men at det skulle vere noko slikt som Azote eller Gigote, siterer Luis Andrés Murillo ein annan ekspert, som seier at det franske ordet gigot tyder “bein” (eg vil leggje til: “lammelår” eller “-steik”), og at det her er tale om låret; det spanske ordet quijotes tyder lårskinnet på ei rustning, og det er vel dette som namnet på helten vår kjem frå.

Og denne helten vår går frå nederlag til nederlag. For det fyrste viser det som Sancho Panza fortel om reaksjonane til Dulcinea – “aquella reina de la hermosura* (denne venleikens dronning) - at forskjellen mellom don Quijotes imaginære univers og verdsens reelle kjensgjerningar står ved lag: Der dQ opererer med ein “olor sabeo” (sabeo kjem av Saba, ein del av “Det lykkelege Arabia”, som var kjent for røykjelse og andre godlukter (seier Murillo) – no kom eg på Thorkild Hansens bok Det lykkelige Arabia), viser kjensgjerningane at det berre er snakk om vanleg sveitte. Og der han tidlegare redda Andrés frå mishandling, ser vi no at gjetaren fekk det langt verre etter at dQ greip inn for å redde han. Verre og verre. Eg er forresten einig i at det er bra at vi heldigvis fekk sjå poenget med denne episoden.

“¿Qué se me da a mí que mis vasallos sean negros?” spør don Quijote: Kva har det å seie for han at hans undergjevne er – ja, kva seier vi i dag? Grønvold og Kjær har jo “negre”; er Worren meir politisk korrekt? Og kva skriv han, i så fall? Kor tolerant vår mann er her, er ikkje så lett å seie – han meiner jo at desse negros kan fraktast til Spania, “donde los podré vender”, der han vil kunne selje dei. Eg har ikkje sett meg inn i korleis dei afrikanarane som ikkje var arabarar og berbarar, vart sedde på i Spania; don Quijote set ikkje spørsmålsteikn ved menneskehandel, i alle fall. Dét gjorde faktisk dronning Isabel; ho meinte at spanjolane i Amerika ikkje skulle ta urfolket der som slavar, men her støtte Columbus seg på paven, som sa at Bibelen ikkje nemnde “indianarar”, og dermed var dei ikkje som vanlege folk å rekne. Misjonæren Bartolomé de las Casas vart ein ihuga motstandar av å ta urfolket der vest som slavar; kva han sa om dei afrikanske slavane, veit eg ikkje. Aftenposten hadde forresten som overskrift då det fyrste toget kom til Bodø, i 1962, at “neger var med”, så her, som på ein del andre område, går menneskeætta sakte fram etter don Quijote (i dag kan sonen min, som er afroamerikanar frå Colombia, reise utan avisoppslag, berre med nokre ekstra kontrollar på flyplassane, må vite). Som altså har planar om å selje dei – “por negros que sean, los he de volver blancos o amarillos”. Dette er eit ordspel, ikkje så lite rasistisk, heller, ettersom dei han snakkar om, kan vere så negros, “svarte”, dei berre vil, for han skal gjere dei om til blancos y amarillos, altså “kvite og gule”, dvs. til pengar av sølv og gull.

Her er fleire ordspel. Denne lisensiaten - el licenciado - spør kvar Dorotea har tenkt å føre dei – “¿hacia el [reino] de Micomicón?” Til kongeriket Micomicón? No har det seg slik at på spansk er mico ein liten ape med lang hale, og ape, seier ein kommentator som Murillo siterer, er symbol på sensualitet, som Dorotea skuldar seg sjølv for å ha rota seg bort i i forteljinga si. Denne kommentatoren heiter Janson og har fordupa seg i emnet Apes and ape lore in the Middle Ages and the Renaissance. Ingen fagidiot, med andre ord; han har studert både mellomalderen og renessansen ut frå denne synsvinkelen og gav ut boka si emnet i 1952. Det vanlege spanske ordet for “ape” er mono; det dekkje både hanndyret mono og hodyretmona, så ein gong eg saman med ei som heiter Mona skulle undervise ei skoleklasse i Den dominikanske republikken om heimlandet vårt, måtte Mona presisere at namnet hennes ikkje var det same som mona. Elevane lo.

Og så blir det vist til fleire ridderromanar: Don Cirongilio de Tracia kom ut i 1545, seier Murillo, under tittelen Los quatro libros del valeroso cauallero don Cirongilio de Tracio … hijo del noble rey Eleofrón de Macedonia, según la escrivio el celebre hystoriador suyo Nouarco en la lactura Griega y promusis en la Latina, trasladada en nuestra lengua Española por Bernardo de Vargas …, Felixmarte de Hircania (Primera parte de la grande historia del muy animoso y esforçado príncipe Felixmarte de Yrcania y de su estraño nascimiento) frå 1556, av Melchior de Ortega, har vorte nemnd før, under diskusjonen om bokbrann, og Historia del Gran Capitán Gonzalo Hernández de Córdoba, con la vida de Diego García de Paredes. Ja, vi får jo ein heil diskusjon om andre bøker, til og mede i tilvisng til den andre delen av Don Quijote: “Poco le falta a nuestro huésped para hacer la segunda parte de don Quijote,” seier Dorotea til Cardenio – verten manglar lite på å kunne spele don Quijote i andre delen. Verten trur jo faktisk på desse bøkene!

Noko eg ikkje heilt skjønner, er det uttrykket som skal beskrive kva ry denne riddaren vår har, “no sólo en España, pero en toda la Mancha” (ikkje berre i Spania, men i heile la Mancha, som er den delen av Spania som don Quijote kjem frå). Vi ville jo ha ordlagt oss omvendt, då, med Spania før la Mancha …

Som regel er Sancho Panza han som leverer ordtaka (eg har begynt å registrere dei), men Dorotea slår til med at ein ikkje bør feste seg ved småtteri mellom venner, “con los amigos no se ha de mirar en pocas cosas”. Don Quijote siterer seg sjølv; i kap. XX (i mi utgåve) sa han det same som her, at folk ikkje har kontroll over spontane reaksjonar: “los primeros movimientos no son en manos de los hombres”. Men eg ser no at Murillo gjer oss merksame på at dette faktisk er ein allusjon til eit verk som eg har nemnt tidlegare, La Celestina, der det står “Que assí como el primer mouimiento no es en el mano del hombre; assí el primer yerro” (her blir òg den fyrste feiltakinga som vi gjer, innlemma i det som vi ikkje har herredømmet over, takk og pris). Ein annan allusjon er når dQ seier at han skulle oppsøkje herren til Andrés, “aunque se escondiese en el vientre de la ballena” – om han så gøymde seg i kvalfiskens buk (Jon 2,1).

Sancho står på si side for nok ei forveksling; han kallar fyrst Dulcinea for sobajada señora (ei dame som er rørt ved, teken på eller tukla med), og så rettar han det til soberana señora, ei makelaus eller eineståande dame. Dette er jo artig, det – og Grønvold og Kjær slår til med forveksling mellom berørt og berømt - glimrande, heilt i Cevantes’ ånd! Vidare slår SP fast at “un diablo parece a otro” (den eine djevelen er den andre lik) og at éin fugl i handa er betre ein éin hauk i lufta: “más vale pájaro en mano que buitre volando”. Her legg han til at for den som har noko godt og endå vel noko dårleg, ikkje blir hemna, same kor mykje han blir sint (“porque quien bien que se enoja no se venga”). Men her, seier Murillo, tek ikkje SP med den siste delen: “Quien bien tiene y mal escoge, por mal que le venga no se enoje” (Den som har det godt og vel det vonde, blir ikkje sint for det vonde som hender han).

Den handlekraftige riddaren seier sjølvsagt “en la tardeza dicen que suele estar el peligro”, folk seier at det bruker å liggje fare i å nøle. Så derfor kastar vi oss, utan å vente, over neste bolk – “y lo además allá se avenga”: Og elles får det altså gå som det vil.

Takk - år og dag sidan eg las Huckleberry Finn, så eg hadde gløymt referansen.

At eg kunne gløyme å leggje til at eg kvar dag,fleire gonger om dagen, går forbi don Quijote i min eigen heim: I trappeoppgangen her heime heng eit måleri, ein original, til og med, av vår helt med vindmøllene i bakgrunnen. I vinterferien i 2008 - tida kjem no så fort - spaserte eg i gågata i Santo Domingo i Den dominikanske republikken - og der såg eg, i ein kunstbutikk, to måleri med moriv frå Don Quijote. Signaturen klarte eg ikkje å tyde, så eg veit ikkje heilt kva målaren heiter, men eg rådførte meg med reisefeller om kva måleri eg burde kjøpe - og dermed forhandla eg om prisen på eitt av dei, fekk det pakka inn (i julepapir, i mars), frakta det heim utan skade, via Paris, verken på meg eller biletet, til den lokale rammebutikken. Og no heng måleriet på veggen i oppgangen til andre etasjen.

Don Quijote sit på Rocinante, med vindmøllene i bakgrunnen. Rocinante drikk vatn frå ein liten dam. Litt bak han meir uklar i konturane, sit Sancho Panza på eselet. Biletet er i gult, blått og grønt, ikkje særleg klare og sterke fargar. Kampen er tydelegvis alt utkjempa, men vår helt gir ikkje opp ...

Då eg i februar 2010 kom tilbake til Santo Domingo, var butikken stengd - ja, rasert. Noko anna skulle vel byggjast der. Eg hadde tenkt å køpe det andre måleriet, men måtte vende tomhendt tilbake. Men som don Quijote gir eg meg ikkje så lett, nei ...

Interessante artiklar her - Jahn Thon om at sosialdemokraten Kåre Holts romanserie om korleis kong Sverre står i notsetning til ei materialistisk historieoppfatning og at romanane om Thranerørsla rettferdiggjer klassesamarbeidspolitikken, Helge Rønning viser at Espen Haavardsholm i Historiens kraftlinjer ikkje tek standpunkt for arbeidarklassa, men på vegner av henne. Mykje å kritisere elles, men ei leseverdig bok - i 1970-talsperspektiv ...

Du ligg føre meg fordi eg les få sider om dagen. Kanskje kan eg auke tempoet etter St. Hans, men for min del kan du organisere trådene slik du helst vil sjølv. Flott initiativ, dette (som delvis fell saman med mi ein eigen repetisjon av Ibsen gjennom "Henrik Ibsens skrifter")! Eg heng med, ser du!

Så vidt eg skjønner, var du fyrst ute med kommentar, og då svarar eg deg - og ikkje nokon i dei mange nye trådane som dukka opp:

Bok har som mål å skildre overgangen frå føydalt kongedømme til islamsk republikk - og så manglar ho heilt litterære kvalitetar. Her finst ikkje liv, her finst ikkje nerve. Ein allvitande forteljar avslører alt for oss: "Dette skulle vise seg å ...", "Hva han ikke visste, var at ...", "I mellomtiden hadde ...". Og eg blir ikkje kjend med personane, eg høyrer ikkje hjarta deira banke, eg ser ikkje redsel og attrå i auga, eg merker ikkje korleis blodet bruser. At omsetjaren skriv at nokre kuhuder nyss hadde vorte slakta, seier sitt om kvaliteten (det er som kjent kyr, ikkje huda deira, som blir slakta).

Eg tok boka som lydbok i bilen. Stemma til Morten Røhrt var ei nyting og redda kjøreturane den siste veka.

Gjøvik er 150 år i år, og Gyldendal har saman med Gjøvik kommune, Nasjonalbiblioteket, Oppland fylkesbibliotek og Gjøvik bibliotek laga ei spesiell utgåve av Bjørnstjerne Bjørnsons En glad Gut frå 1860. På omslaget ser vi eit måleri av Gjøvik gård, der Bjørnson var gjest rett som det var. Ordførar Bjørn Iddberg har skrive forord til boka, der han m.a. seier at kommunen har fatta vedtak om at biblioteket skal utvikle seg vidare som eit litteraturhus. Ledd i denne utviklinga er at 4 000 eksemplar blir delte ut gratis under mottoet "Hele Gjøvik leser". Flott tiltak! Om alle fire tusen hadde diskutert boka på Bokelskere, ville det ha vore endå betre.

Litt kritikk: Målforma i boka er bokmål - frå 2005-normalen, ser det ut til. Dette gjer at lesren mister kontakten med den opphavlege stiltonen, slik han var då Bjørnson skreiv boka rett før Gjøvik fekk bystatus. Berre breva er slik Bjørnson skreiv dei: "Nu vil jeg sige dig, Marit, at dig holder jeg af, saa jeg næsten ikke kan være her længer [...]. Og forlaget skriv at Bjørnson fekk "Nobelprisen". Det gjorde han ikkje. Han fekk nobelprisen.

Tilfellet ville - for don Quijote var tilfellet, ser det ut som, ein guddom, akkurat som grekarane - at rett før du hadde lagt ut denne kommentaren, hadde eg sendt eit lesarbrev til Klassekampen der eg tok opp noko som hadde stått om gresk i avisa. I lesarbrevet, som stod på trykk i dag, brukte eg altså uttrykket "vere gresk for".

Reint tilfeldig fekk vi greie på eit arrangement i Kirkens SOS som vart avslutta med framsyning. Veit ikkje om det er ein turne, nei. Forfatatren hadde foredrag etterpå. Fantastisk!

Essay av Ragnar Hovland ("Fiksjon eller ikkje-fiksjon"),novelle av Gyrðir Elíasson (dersom dette er typisk for forfattaren, så gav det meirsmak) og Solveig Aareskjold om Jane Austen ("delvis opplyst av Sofi O, Ingrid Z og Gunnhild Ø") - for å nemne litt av utvalet. Og så slår Rolf Erik Solheim hardt ned på den siste boka om Arne Garborg. Eg skal halde på abonnementet.

Leste "Such A Long Journey/ Så lang en reise" for en måneds tid siden. Kjempebra bok i typisk Mistry-stil. Anbefales varmt. :)

Såg teaterversjonen for nokre veker sidan og vart imponert. Og møtte den diagnosefrie forfattaren.

Los demás decimos que sí - será el birretillo del cura.