Richard Mayhew har ein god jobb, gode vener og ein flott kjærast. Greitt, ho dreg han med på museum mot hans vilje, men han ser liten grunn til å protestera. Heilt til den dagen ho vil gå forbi ei jente i naud. Då bryt Richard laus, ber med seg jenta heim, og dermed er det trygge og gode livet i London Above over. Jenta, Door av huset Arch, kjem frå London Below, det ukjente London under byen som er fyllt av rotter, kloakkar, ville dyr, heltemodige kvinner, leigemordarar med fyldige ordforråd - og englar.

Richard did not believe in angels, he never had. He was damned if he was going to start now. Still, it was much easier not to believe in something when it was not actually looking directly at you and saying your name.

Neil Gaiman har skapt ei heilt ny verd, basert lausleg på undergrunnskartet av London. Plutseleg betyr Knightsbridge, Earl's Court og Blackfriars noko heilt anna enn ein hadde trudd før. Han leikar seg med plassar og språk, og har skapt ei spenningshistorie der vårt London ligg og vakar i utkanten - som Richard ser me at det er der, at det er noko som liknar, men me kan ikkje heilt nå det. Det er lett og ledig eventyr og fantasy, men det kan òg fungera som ein spydig kommentar til synet på sanningi, på det normale. For kva er verkeleg, og kva er fantasi - og er eit London Below verkeleg so absurd?

Door scratched her nose. "There are little bubbles of old time in London, where things and places stay the same, like bubbles in amber," she explained. "There's a lot of time in London, and it has to go somewhere - it doesn't all get used up at once." "I may still be hung over," sighed Richard. "That almost made sense."

Eg oppdaga Neverwhere i eit "godt" tilbod frå min leverandør av lyttestoff, Audible. Der var BBC sin nye produksjon av Neverwhere, og eg lytta i fem timar, litt forvirra over dei raske sceneskifta, men mest nysgjerrig på kor dette kunne enda - og svært begeistra over skodespelarprestasjonane, mellom anna ved James McAvoy og Benedict Cumberbatch. Når det var over gjekk eg og kjøpte papirversjonen, fordi eg ville ha meir. (Dei som vil ha litt, kan jo byrja der eg byrja, eller på BBC radio 4, som sender heile serien no i juli). Versjonen eg har lese er forfattaren sin eigen - det vil sei ei samansetjing av det han skreiv etter å ha skrive "originalen"*, som var manus til ein BBC-serie på 90-talet, og den amerikanske versjonen. So dette er den endelege, liksom. Me får sjå på det, men at den kjennest ferdig - jo det er heilt sant. Dette er Gaiman i toppform.

Neil Gaiman (f. 1960) er ein britisk forfattar med ei mengd ulike romanar, teikneseriar, manus osb på samvitet. Den nyaste romanen hans, The Ocean at the End of the Lane, vart nettopp Book of the Year i Storbritannia sin National Book Awards. Neverwhere kom fyrst ut i samband med fjernsynsserien ved same namn i 1996, og var hans fyrste solo-roman. Den vart som nemnt skriven om eit par gonger.

*Dette kunne gitt grunnlag for (enno) ein lengre diskusjon om originalar, versjonar, adapsjonar osb, men det skal eg spara dykk (og meg) for.

Fyrst publisert her

Clare møter Henry når ho er seks og han er i tredveåri. På ein eng ved huset hennar sit ein naken mann, ein mann som dukka opp frå ingenting, og forsvinn til ingenting. Medan ho veks opp kjem han attende med ujamne mellomrom. I hennar framtid skal dei gifta seg, i hans notid er dei mann og kone.

The Time Traveler’s Wife handlar om Henry, som ufrivillig reiser i tid, og Clare, som veks opp med han, forelskar seg i han, og giftar seg med han – alt medan han forlet ho og kjem att, gong på gong. Utgangspunktet er godt, og det er ein del ting som funkar i denne romanen. Den er fortalt vekselvis frå Henry og Clare sitt synspunkt (dermed er tittelen litt misvisande). Det funkar særleg godt i lydbokformat, då dette bryt opp narrativet (og eg “les” som kjent nesten berre lydbøker for tidi). Den held orden på kronologien ved alderen til hovudpersonane, noko som er eit godt hjelpande grep. Den er rørande og sjarmerande og til tider både morosam og svært dramatisk.

Det er diverre vel so mykje som ikkje funkar. Det sjarmerande rørande tippar ofte over i det usjarmerande sentimentale. Ikkje alle vala til Clare og Henry er like velfunderte, som truverdige personar er dei noko “eigne”, for å sei det mildt. Det romantiske tippar over til bittelitt creepy, og eit spanande utgangspunkt vert for spesielt retta mot akkurat desse personane sine problem. Skal ikkje romanar sei noko om det generelle, gjennom det spesielle? Niffenegger traff ikkje heilt der.

Men det funkar altså, til dels, og romanen vart ein internasjonal suksess då den kom ut.

Fyrst publisert her

Charley har alt. Ho har gode vener, ein fin leilegheit, ein viktig jobb, ei aktiv fritid, store evner som Kristen giftekniv og kanskje, kanskje ein gryande romanse med den kjekke sjefen. Så knekk ho foten på tre stader, og alt vert endra. Vel, ho har enno gode vener og giftekniv-talentet, men ho har ikkje evner for lediggang. Dermed startar ho firmaet FirstDateAid saman med romkameraten Sam, for å hjelpa stakkarar som ikkje kan flørta online å gjera nett det. Medan ho skriv e-postar for den arbeidsnarkomane Shelley, møter ho William. Men er William verkeleg den han gir seg ut for å vera?

Det høyrest ut som ein rett fram kjærleikshistorie. Og det er det jo. Men historia er fortalt med humor, varme og via omvegar som, om dei ikkje verkar heilt tilforlatelege og sannsynlege, gir eit ekstra lag både til karakterane og handlinga. Innan sin sjanger er dette ein roman som stettar dei fleste krav.

(fyrst publisert her)

Kaptein Margalo frå Bergen vert sendt på oppdrag for ein mystisk doktar. Han er den som er nærast å løysa mysteriet med den forsvunna kvinna, då han kjente systra hennar. Kva skjedde dei siste dagane av krigen? Kva skjedde med kapteinen sine forhold til veninnene hans? Og kven er denne professor Moreau?

Krimromanen til Hovland har alle trekk til ein ekte røvarroman. Her er alle klisjear om forførande kvinner, eksotiske utlendingar, mektige myndigheiter og forfylla sjømenn oppfylte. Sett inn ein gal professor og ein kaptein på leiting i si eigi fortid, og det er duka for absurditetar. Dette er noko heilt anna enn det jordnære (og svevande) og vestlandske (men allmenne) i Hovland sine seinare romanar, men til liks med desse får forfattaren – eller fiksjonen – ein rolle i det store biletet. Vel so mykje som romanen stiller spørsmål ved hendingar, stiller den spørsmål ved øyndomen. Avsluttinga er vel so overraskande for lesaren som for kaptein Margalo – og eg sit iallfall att med ynskjet om ein gong å få skriven ein fiksjon for meg sjølv.

Ragnar Hovland (f. 1952) debuterte som forfattar i 1979, og har etter det gjeve ut innan dei aller fleste sjangar – lyrikk, dramatikk, sakprosa og skjønnlitteratur for born, unge og vaksne. Professor Moreaus løyndom kom ut i 1985, og fekk prisen for Samlaget sin beste underhaldningsroman.

Fyrst publisert her

Ei teatergruppe reiser til eit gamalt skotsk gods for å øva inn eit heilt nytt stykke. I etterkant av fyrste gjennomlesing vert forfattaraen av stykket, Joy Sinclair, drepen, på sitt eige låste rom. Inspektør Lynley og Barbara Havers vert kalla til staden, og alle er mistenkte - inkludert Lady Helen, som Lynley plutseleg oppdagar han har meir enn venskaplege kjensler for.

Klassisk britisk krim, enno ein gong (frå ein amerikanar). Klassisk i det at det er stengte rom, eit avgrensa persongalleri og personlege forhold som ligg til grunn for alt som skjer. Det som gjer romanen interessant som meir enn ein krim ein har lese før, er forholdet mellom Lynley og Havers - som har endra seg mykje frå fyrste bok - og at den gode inspektøren so til dei grader går opp i limingi. Det hadde ein vel ikkje venta av ein britisk overkonstabel og lord.

Susan Elizabeth George (f. 1949) er frå Ohio, USA. Ho var lærar fram til ho debuterte med Mørkets gjerninger i 1988. Dødens ansikt (1989) er andre bok om Lynley og Havers, og sidan då har ho gitt ut 17 nye bøker om Lynley, i tillegg til ei handfull andre.

Omtalen vart fyrst publisert her.

Hovudpersonen i 1964 er tolv år gamal og bur i ei bygd på Vestlandet med systra, som er 15, konfirmant og svært klar til å flytta heimanfrå, broren som er like gamal som den yngste Bobsey-tvillingen og svært intelligent, faren som er omreisande i biblar, og mora som må avgarde på husmorferie. Året er 1964, og det er fyllt av ein vinter som ikkje ser ut til å ta ende, ein sommar som gjekk alt for fort og ein haust som kjem med store endringar.

Til liks med fleire andre Hovland-romanar er 1964 både humoristisk og lågmælt, sjølv om den tek opp mange store og vanskelege tema. Her møter ein bygdeoriginalar med alkoholproblem, born frå dårlege heimar, eit mistenkjeleg dødsfall, mental sjukdom, tankar om døden og ungdommeleg forelsking. Alt er fortalt frå tolvåringen sin ståstad, med både nærleik og kjærleik til dei omtalte menneska, og distanse til dei alvorlege hendingane. Hovland skriv i forordet at han valte året 1964 fordi det var eit år han ikkje hugsar, eit år han måtte rekonstruera frå botnen. Og det kan nok merkast i romanen òg, det er språket til ein vaksen som lyser gjennom forteljinga om tolvåringen, utan at det bryt verken med karakteren eller historia på nokon måte.

Folk har nok sine Hovland-favorittar, og eg har inntrykket av at Sveve over vatna (1982) er eit must for dei fleste. Eg har fått ein ny favoritt, 1964 har den flotte blandinga av melankoli, dramatikk og optimisme ein leitar etter i sommar-bok - eller haust-, vinter- eller vår-bok, for den del. Alt pakka inn i Hovland sin turre humor og reine, enkle prosastil.

Fyrst publisert her

Byatt har fortalt myta om dei norrøne gudane og alt som leier fram til ragnarok, verdas undergang, på ein ny og til dels personleg måte. Me møter "the thin child", ei liti jente i eksil på landsbygda i England under krigen. Ho les lite anna enn Pilgrim's Progress og Asgrad and the Gods, bøker som vekker interessa hennar for historiar og eventyr, samtidig som dei plasserer religionane ein gong for alle i mytene si verd. Det tynne barnet vert aldri kjent med gudane, men ho ser parallellar mellom gudane og deira undergang, og hennar eigi verd i krig.

For dei som har vakse opp med historiane om dei norrøne gudane, frå skaping til undergang, og kanskje særleg for dei av oss som i tillegg har studert mytene med religionsvitskapen som bakgrunn, er historia Byatt fortel kjent stoff. Men ho gjer det med ei blanding av mytisk distanse (ho skriv i etterordet at myter ikkje er eventyr eller romananar, karakterane er karakterar og ikkje personar) og fantasi og detaljrikdom som gjer særleg figurar som Loke og Midgardsormen klårare og sterkare enn i mange andre framstillingar. Verket Asgard and the Gods er hovudkjelda til Byatt, men ho har òg drege frå Edda, og då særleg diktet Voluspå, og andre nedteikningar av dei mange historiane om dei norrøne gudane sine liv og endelikt.

I motsetnad til Voluspå, sluttar forteljinga til Byatt med undergangen, og oppstoda av ei ny verd, Gimle, er uteleten. Parallelt er krigen over, og det vesle barnet vender attende til byen. I begge forteljingane har naturen gått under, og det er dette som er Byatt sitt mål med gjenforteljinga av myta: gudane og menneska sin uforstand, at dei som har makt til å hindra verda sin undergang ikkje gjer noko med det, men ufortrødent leikar vidare til det einaste som er att er nokre sjakkbrikkar i gull.

Fyrst publisert her

Unge Edmond Dantes har livet føre seg - han er ung og frisk, er nett forfremma til kapten på Pharon og skal heim for å gifta seg med den fagre Mercedes. Men intrigane til tre menn set kjeppar i hjula for dei lyse framtidsplanane, og Dantes vert urettvist fengsla. Då han 14 år seinare rømmer frå Chateu d'If i innseglinga til Marseilles, er byen, landet og livet hans endra. Skipseigaren Morell er på kanten av konkurs, Mercedes har gifta seg med erkefienden Ferdinand og den gamle faren til Edmond har døydd av svolt etter å ha mista sin einaste son. Dei tre som sveik han er no suksessrike menn: Ferdinand Mondego, Count de Moncerf, er ein stor krigshelt, baron Danglars er ein rik bankmann og sakføraren de Villefort styrer Paris sitt rettsvesen. Dantes sver hevn over dei som gjorde han urett, og greven av Monte Cristo gjer sitt inntog i den europeiske eliten.

Greven av Monte Cristo er ein roman om hevn og rettferd, men òg om ein hevnar som finn att medmenneskelegheita si. Han ser seg som Guds eiga hevnande hand, men må etterkvart innsjå at kjærleiken må overvinna hatet, og at fedrenes synder ikkje skal sverta borna.

Historia om Edmond er spanande og medrivande i seg sjølv, men det som gjer denne lange romanen drivande og medrivande er vel så mykje det lette språket og dei mange spora forfattaren legg ut til lesaren. For romanen er lang - det er ei mengd ulike karakaterar med irriterande like namn. Det er lange samtalar om bandittar og politikk og historie og giftmord som kan vera vanskeleg å plassera i den store samanhengen. Det er bihistoriar og distraksjonar og Edmond sine mange løgner å halda styr på. Men det passar saman, til slutt, og det er nettopp dette som gjer at lesaren alltid vil vera med vidare.

Fyrst publisert her

Madeleine, Mitchell og Leonard avsluttar college ved Brown. Vegen vidare ligg vidopen for dei. Mitchell set kursen mot India, på leit etter ein religion og seg sjølv, Leonard har fått ein stilling som forskingsassistent ved eit laboratorie som driv med ting han kan lite om, og Madeleine, i påvente av å finna ut kva ho vil med livet sitt, slår fylgje. Leonard treng Madeleine, men Madeleine treng òg å bli trengt. Me føl dei tre gjennom eit år med opp- og nedturar, i tillegg til nokre glimt attende.

Tittelen, The Marriage Plot, kan ein finna att på eit par ulike måtar i boki. Det eine er at det er dette Madeleine skriv si avsluttande oppgåve om, giftarmål i 1800-talslitteratur. Det andre er at dei tre hovudpersonane strekker seg mot, eller viker frå, denne forteljingslinja på ulike måtar – om ikkje beint ut bryllaup, so iallefall eit forhold og eit lukkeleg alle sine dagar. Lenkja blir likevel litt uklår, då eg ikkje synes det er dette som nødvendigvis er det mest sentrale i romanen – eller iallefall ikkje det einaste sentrale. Vel so mykje som å leita etter ein partnar leitar dei tre etter seg sjølv, og om det er det som er poenget til Eugenides, ja då synes eg slutten kjem litt fort på meg, trass dei over 500 sidene. Byrjinga er svært lovande, med gode skildringar av college-liv og -tankar på 1980-talet ein student 30 år seinare kan kjenna seg att i. Men det vert litt langdrygt og noko spreidd etterkvart, og eg mista til ein viss grad kontakten med det omtalte plottet.

Omtalen vart fyrst publisert her

“Vil De ikke sette Dem, Cordelia Gray, og forklare hva vi kan hjelpe Dem med?”
Cordelia la seg forsiktig på kne, redd for å få grønske på det myke skinnet i skjørtet. Det var en underlig måte å intervjue mistenkte på – knele ned foran dem. Men de var jo selvfølgelig ikke mistenkte. Hun sa:
“Jeg er privatdetektiv. Sir Ronald Callender har gitt meg i oppdrag å finne ut hvorfor hans sønn døde.”
P. D. James, En upassende jobb for en kvinne

Etter berre eit par år i bransjen står Cordelia Gray einsam i verdi, utan pengar, med ein uregistrert revolvar og ein privatdetektivpraksis som aldri har teke av. Fyrste oppdrag for den unge detektiven kjem i form av eit sjølvmord – Mark Callender vart funnen hengt, og faren, forskaren Sir Robert Callender, vil finna ut kva som førte til at sonen forlot universitetet i Cambridge til fordel for ein gartnarjobb på landet. Og Cordelia er rette kvinna for oppdraget, der ho vekslar mellom rollen som hardbarka etterforskar og følsom ungjente.

Det er nettopp denne vekslingi som gjer denne fyrste Cordelia Gray-romanen litt halvvegs, i mine augo. Eg kunne tenkt meg enten ei heltinne med meir fokus, eller ei heltinne som var enklare å fylgja i alle tankesprang og moralske innvendingar. I tillegg har romanen ein tidskoloritt som plasserer den midt mellom sjarmerande og irriterande. Men Cordelia Gray fekk ein oppfylgjar ti år seinare, og P. D. James vert rekna som ein stor krimforfattar. Særleg er det romanane hennar om poeten og kriminaletterforskaren Adam Dalgliesh som dukkar opp når ho vert nemnt.

Fyrst publisert her

“If it wasn’t for the mist we could see your home across the bay," said Gatsby. "You always have a green light that burns at the end of your dock.
Daisy put her arm through his abruptly but he seemed absorbed in what he had just said. Possibly it had occurred to him that the colossal significance of that light had now vanished forever. Compared to the great distance that had separated him from Daisy it had seemed very near to him, almost touching her. It had seemed as close as a star to the moon. Now it was again a green light on a dock. His count of enchanted things had diminished by one.

F. Scott Fitzgerald, The Great Gatsby

Nick Carraway flyttar til New York for å jobba i "bonds," som so mange andre unge menn etter krigen. Det er glitrande dagar, og trass i at det er midt i forbodstida hindrar ikkje det dei store festane og dei store gestane. Og størst av dei alle er naboen hans der utpå Long Island, Jay Gatsby. Gatsby er eit mysterium, men i løpet av ein sommar lærer Nick han å kjenna som ein som har elska og tapt, men aldri gitt opp håpet. Og håpet hans, det er Nick si gifte kusine, Daisy.

I denne boki blandar Fitzgerald alt eg kan tenkja meg kjenneteiknar 20-talet i Amerika. Det er dei nyrike mot dei gamle slektene. Det er ekstrem glede etter ein avslutta krig og veksande økonomi, men for oss som kan lesa med historiens briller ser me forfallet og fortvilinga i den same hektiske feiringa av livet. Det er mafia og smuglarar, blanda med dei mest glamorøse festar. Og det er jakta på den amerikanske draumen, the selfmade man som kjempar for ein plass i sosieteten, og ein plass i livet. Og alt saman i ein prosa som nesten er poesi. F. Scott Fitzgerald slo aldri gjennom i si samtid, men i ettertida vert denne rekna som ein av dei store amerikanske romanane.

F. Scott Fitzgerald (1896-1940) fullførte berre fire romanar og ein heil del noveller, men vart likevel ein representant for si tid. Han fann opp uttrykket "Jazz Age," som definerer 20-talet, og vert rekna som ein av The Lost Generation, ei gruppe kunstnarar i eksil. The Great Gatsby vart publisert i 1924, men ikkje populær før etter andre verdskrig (sjølv om fyrste filmatisering vart gjort allereie i 1926). Og The Great Gatsby ber med seg mykje av både håpet og håplausheiten i the lost generation:

Gatsby believed in the green light, the orgastic future that year by year recedes before us. It eluded us then, but that's no matter—to-morrow we will run faster, stretch out our arms farther. . . . And one fine morning——
So we beat on, boats against the current, borne back ceaselessly into the past.

Fyrst publisert her

Robert myste mot den tjæresvarte trekirken. Med alle sine tak og vinkler var Borgund stavkirke overveldende. Etasje på etasje. Tak på tak. Tårn og spir. Mørk, mektig og mystisk ruvet kirken mot den blendende sommersolen. Dragehoder snerret mot himmelen. Kristne kors og norrøne fabeldyr side om side. Ornamenter og utskjæringer. Men ingen vinduer, ingen glassmalerier. Bare dette mørke, svarte, innelukkede.

Tom Egeland, Katakombens hemmelighet

Når mora, som er arkeolog, finn eit skrin med eit framand smykke i ei vikinggrav ved Borgund stavkyrkje, er det starten på ei krokete og skummel reise for 14 år gamle Robert. Frå Borgund går turen vidare til Roma, der Robert snik seg ned i dei ukjente katakombene under byen. Her møter han både ein munk og ei ung jente, men ingen trur på møtet hans. Då må Robert finna informasjon på eigi hand. Det er berre det at det er nokon som er ute etter det same som han…

Katakombens hemmelighet går rett inn i sjangeren arkeologi/kodeknekkar-blir-detektiv-ispedd-vitskap,-mystikk-og-religion som Egeland deler med til dømes Dan Brown. Han har til og med henta symbol, bygg og plotelement frå si eigi bok Paktens voktere. Tvisten her er at denne boka er for ungdom, og som so funkar den. Særleg likar eg faktaboksane Egeland har sett inn, og variasjonen i typografi gjer at det vert lett å fylgja dei ulike parallellhistoriane. Men eg synes historien vert i lettaste laget, og samtidig som Egeland introduserer ein heil del store spørsmål vert få av dei særleg diskutert. Den dramatiske slutten verkar òg forhasta, og Robert er kanskje litt treig i oppfatninga? Eg reknar med at sjølv yngre lesarar enn meg skjønnar ein del av plottvistane før hovudpersonen gjer det.

Når det er sagt: som introduksjon til spenning/thriller-sjangeren funkar dette. Og som ein måte å få ungdom interessert i arkeologi, historie og symbol er det òg spanande. Dei treng nok òg å få vita at alle arkeologar ikkje har det so spanande som Robert, eller Egeland sin andre helt, Bjørn Beltø, for den del, men det kan dei få oppdaga seinare. No skal alt Egeland skriv takast med ei klype salt eller tredve når det gjeld å få fakta rett, men so sant ein held tunga beint i munnen og skil den faktiske skildringi av t.d. stavkyrkja frå dei usannsynlege funna av ei vikinggrav rett ved murane, kan det passera. I tillegg var jo denne boki eit must for meg, med stavkyrkja på framsida og ei spanande scene plassert i besøkssenteret eg går i sommardag etter sommardag. Var det sjefen min som gjorde ei gjesteopptreden bak disken, skal tru?

Fyrst publisert her

“You’re doing a what?” she had aksed, when I mentioned the reason I was going to East Carmine.
“A chair census, my poppet,” I had explained. “Head Office are worried that the chair density might have dropped below the proscribed 1.8 per person.”
“How absolutely thrilling. Does an ottoman count as a chair or a very stiff cushion?”

Jasper Fforde, Shades of Grey

Eddie Russett, 20 år og innehavar av ein heil del merits og eit needs humility-badge reiser til East Carmine saman med faren, som er chromaticologist og skal ta over praksisen til Ochre for ein kort periode. Men i East Carmine er ikkje alt like ordna som i resten av the Collective. Det viser seg at Ochre enten tok sjølvmord som fylgja av wrong diagnosis, eller at han døydde chasing the frog. Eller kanskje var det noko heilt anna som skjedde han? Eddie og faren har ein Apocryphical Man på loftet, og the grey dei har som hushjelp har, i tillegg til ein svært vakker nase, både eit vanskeleg temperament og mange hemmelegheiter. Eddie sin Ishihara er nær føreståande, men nokon vil ha han ut av vegen. Eddie mistenker nemleg at nokon i East Carmine did the murder på ein gjennomreisande.

Gav dette lite til inga meining? Frykt ikkje, det finst eit jukseark, her.

Shades of Grey fortel historia om eit dystopia som verkar som eit ordna samfunn. Det har gått over 400 år sidan the something that happened, som forandra samfunnet frå det det ein gong var til det det er no. Alle dei som budde her før, the previous, er vekk, og attende står innbyggarar med fleire spørsmål enn svar. Svara har forsvunne i ein serie leapbacks, der teknologi og informasjon – og skeier – er utrydda. Samfunnet er streingt chromatic, altså bygd opp etter kva fargar ein ser. Øverst på rangstigen står dei lilla, med dei grå nederst av alle. Og inn i dette vandrar altså unge, naive og romantiske Eddie Russet, ein raud med gode framtidsutsikter på ekteskapsmarknaden, og i samfunnet elles. Og Jane Grey, arbeidaren med den flotte nasen.

Dette er ein serie som skil seg litt frå dei andre bøkene til Jasper Fforde. For det fyrste har litteraturen liten til ingen plass, og det er færre openberre parallellar til ting ein har lese før. Det har antakeleg større likskapar med Dragonslayer-serien hans, som vart publisert året etter denne, sjølv om den har større svakheitar enn Shades of Grey. Enten gir ein seg over og lever seg inn i verda til Fforde, eller så står ein på utsida og ristar på hovudet over ein fantasi som har gått berserk. Eg er av dei fyrste.

Jasper Fforde (f. 1961) er forfattar frå Wales. Han debuterte i 2001 med The Jane Affair, fyrste bok i serien om Thursday Next, som er hans mest kjente. Shades of Grey 1: The Road to High Saffron kom ut i 2010. Fforde har elles skrive ungdoms-fantasy-serien The Last Dragonslayer (to av tre bøker publiserte), fantasy-science fiction-nonsense-krim-serien Thursday Next (sju bøker til no) og like absurde Nursery Crimes (to bøker). Fansen ventar i spaning på alle bøkene hans, men særleg Shades of Grey er heftig etterlengta. Rykta seier at det kjem ein forløpar – kanskje, kanskje, til neste år, eller året etter…

Fyrst publisert her

Ein sakførar frå den unge byen San Fransisco seglar heim over Stillehavet midt på 1800-talet. I Belgia på 1930-talet har ein ung komponist forelete familien sin. På 1970-talet kjempar ein journalist på den amerikanske vestkysten for at sanninga kring atomsatsinga i området skal komma fram. Ein gamal forleggar vert heldt mot sin vilje på ein gamleheim i England. I eit framtidig Korea går ei ung jente ut over sine fabrikerte gen-grenser. Ein ung mann kjempar for å overleva i ei post-akopalyptisk verd. Og ingen av dei seks historiane står for seg sjølv, men er vevd inn i kvarandre som instrument som spelar enkeltstemmer, men som saman vert ein heilt symfoni.

Kvar del av boka har sin eigen forteljar, og sin eigen sjanger. Me går frå dagbok via brev til detektivroman og memoarar, til intervju og ei avsluttande munnleg forteljing – og når siste person har fått sagt sist går ein attende i motsett rekkefølgje, slik at romanen vert symmetrisk. Eg høyrte denne som lydbok, og kvar del hadde òg sin forteljar. Dette gjorde polyfonien i romanen enno meir framtredande enn det nok vert i papir-form – opplesing er òg ei tolking, og kanskje særleg av eit slikt verk.

Sjølv om romanen, om ein kan kalla boka det, stiller sentrale spørsmål ved sivilisasjonen sin vekst og fall, om moral og menneskelegheit, er det særleg forteljestilen som sit att hjå meg. Ikkje berre lagar historiane eit symmetrisk mønster, men personar går att, personane les eller høyrer historiane til kvarandre – og nett dette gjer alt både meir truverdig og at ein stille større spørsmål ved same truverdet. Korleis kan ei dagbok lesen av ein brevskrivar som er nemnt i ein detektivroman osb. vera noko anna enn fiktiv? Eller noko anna enn verkeleg? Det høyrest komplisert ut, og det er det – men det er nett det som gjer arbeidet med å lesa denne gjevande. Historiane for seg er ikkje banebrytande, eller spesielt oppløftande, men gjennom Cloud Atlas viser Mitchell at det enno går an å leika med romansjangeren.

Roberta Teys vert funnen attmed det hovudlause liket av far sin, og innrømmer drapet med ein gong. Likevel er ikkje alt so likefram som det kan sjå ut til, og New Scotland Yard vert kopla inn i etterforskinga. Kriminalbetjent Thomas Lynley vert sett på saka, og saman med seg får han umoglege overkonstabel Barbara Havers. Dei fer til rolege Yorkshire, men ting er langt frå roleg under overflata - verken i Yorkshire eller i liva til Lynley og Havers.

Dette er klassisk britisk krim (reint sett vekk frå at forfattaren er amerikansk), med dei tvistane ein kan venta seg av moderne forfattarar. Romanen kom ut på 80-talet, men er ikkje nemneverdig datert meinar eg. Det vil sei, i dag vil nok mykje krim handla om terror, internasjonale transaksjonar, narkotika og menneskehandel framfor familietragediar og spøkelseshistoriar på bygda i Nord-England, men innan denne settinga, og denne sjangeren, gjer Elizabeth George det skarpt. Ho har i tillegg skapt eit par heltar som gjennom heile boki kjempar for å finna sin plass, og som det tek litt tid å bli kjent med - men kort tid å bli glad i.

Susan Elizabeth George (f. 1949) er frå Ohio, USA. Ho var lærar fram til ho debuterte med Mørkets gjerninger (A Great Deliverance) i 1988. Sidan då har ho gitt ut 17 nye bøker om Lynley, i tillegg til ei handfull andre.

(fyrst publisert her)

To år etter at eventyra i Vindens skygge har utspelt seg, er livet blitt roleg for Daniel Sempere og hans vesle familie. Dei bur over bokhandelen han driv saman med faren, og venen Fermín er selja, løpegut og førebur bryllaup med sin kjære Bernarda. Men ein dag kjem ein ukjent inn i butikken, kjøper ei sjeldan utgåve av Greven av Monte Cristo som han dedikerer til Fermín på fyrste side, og forsvinn att. Det er eit gjenferd frå Fermín si ukjente fortid som har dukka opp att, og som truar bobla dei to mennene og familiane deira har levd i desse åra midt på 1950-talet.

Himmelens fange tek på seg å skulle forklara nokre av mysteria som aldri vart oppklart i Vindens skygge og sidan i Zafón sin andre Barcelona-roman, Engelens spill. Det er eit innblikk i fortida til Fermín, og i framtida til forfattaren frå sistenemnte roman, David Martín. Møtepunktet mellom dei to er det skrekkinngytande fengselet på Montjuic, i den fyrste urolege tida etter den spanske borgarkrigen.

Eg likte Himmelens fange betre enn Engelens spill, som eg aldri fekk skikkeleg tak i temaet eller hovudproblemet i. Men nokon Vindens skygge er det ikkje, og det kjennest som Ruiz Zafón har prøvd seg på ei blanding av lett og vanskeleg, og endt med noko som er verken-eller. Dessutan vert ikkje romanen skikkeleg avslutta, noko han godt kunne ha teke seg plass og tid til, då boki berre er på vel 270 sider, omlag halvparten av lengdi til forgjengarane. Det skremmande er ikkje so skremmande, det vakre ikkje so vakkert og Barcelona ikkje so mystisk som det me veit at Ruiz Zafón kan få til - eller iallefall som han fekk til ein gong i tidi, i Vindens skygge.

Carlos Ruiz Zafón (f. 1964) er frå Barcelona i Spania. Han debuterte som ungdomsbokforfattar i 1993, og hans fyrste bok for vaksne var La sombre de viento (Vindens skygge) i 2001. I 2008 kom oppfylgjaren Engelens spill, og Himmelens fange kom på spansk i 2011, på norsk i 2012. Han planlegg ei fjerde, avsluttande, bok i serien - men det sa han om tredje bok òg...

(fyrst publisert her)

“Then Gawan lopped off their heads. One is supposed to have landed in
Clews, right where the Giant’s Head stands today. There’s a rock in
the garden that Mrs. Davies claims is the giant’s head itself.”

Theodora Goss, The Thorn and the Blossom. A Two-Sided Love Story

Evelyn, amerikansk utvekslingsstudent, og Brendan, innfødd og utflytt, møtest i ein bokhandel i Clews, Cornwall. Ho har ei siste veke i England, han er heima for sommaren. Dei finn saman gjennom fasscinasjonen for litteratur og historie, og veka verkar som å vera starten på ein klassisk kjærleikshistorie. Men Evelyn blir ikkje verande ut tidi, og det ser ut til at dette er enden på romansen. Heilt fram til dei treffest att ti år seinare, på eit universitet i Amerika der dei begge underviser i litteratur. Men mykje vatn har rent i havet sidan den veka i Cornwall.

Eg valte denne boki av tre grunnar: den er ein kjærleiksroman (-novelette?), den handlar om litteratur, og layouten er ny og ukjent. Boki er nemleg laga som eit trekkspel, altså utan rygg, og kan lesast frå begge sider. På den eine sida er Brendan si historie, på den andre Evelyn si. Eit spanande konsept – men for meg var diverre ikkje konseptet nok til å overskugga andre manglar.

Goss er novelist, og det synes eg kanskje boki ber preg av. Den er kort, berre på vel åtti sider (altså 40 sider per person), men prøver å dekka over eit langt tidsspenn og mange store hendingar i liva til hovudpersonane. Dette gjer at den får eit summarisk preg. I tillegg ligg det potensiale til so mykje meir her, uoppfylt potensiale. A Two-Sided Love Story, undertittelen, viser sjølvsagt til både layouten og til dei to hovudpersonane og det skiftande perspektivet. Men det viser og til parallellen mellom dei to moderne elskande som møter på hindringar og forbannelsen som ramma dronninga Elowan og riddaren Gawan i historia Brendan fortel den fyrste dagen. Denne parallellen kunne eg tenkt meg å sett meir til, for det verkar som det er i dette landskapet Goss er på tryggast grunn – men det er òg det ho berre sovidt rører i overflata på. I tillegg verkar kjærleikshistorien tannlaus – søt, men ikkje noko meir. Det kunne Goss gjort noko med, hadde ho teke seg tid. Då kunne det òg blitt meir interessant å gjera nett det layouten legg opp til – nemleg å lesa ei side av kjærleikshistoria fyrst, og so snu boki rundt.

Men boki, den er fin altså. Fin. Ikkje noko meir.

Theodora Goss er ungarsk-amerikanar, og underviser i litteratur ved Boston universitet. Ho har publisert fleire fantasy-noveller, men The Thorn and the Blossom (2011) er hennar fyrste lenger verk.

(fyrst publisert her)

Jeg kan ennå huske den morgenen da far for første gang tok meg med til
De glemte bøkers kirkegård. Det var en av de første i den lange rekken
av sommerdager i 1945, og vi vandret gjennom gatene i Barcelona som
var fanget under en askegrå himmel og en dampende sol som strømmet
over Rambla de Sankta Monica i en girlander av flytende kobber.

Carlos Ruiz Zafón, Vindens skygge

Når Daniel er ti år, tek faren, bokhandlaren, han med til De glemte bøkers kirkegård. Han må lova å aldri fortelja om staden, og får lov til å ta med seg ei bok. Den han vel, grip tiåringen med hud og hår, og Daniel vil berre vita meir – meir om Vindens skygge, og meir om forfattaren Julian Carax. Men i eit Barcelona som enno kjem seg – eller ikkje kjem seg – etter borgarkrig og verdskrig, er det fleire som leitar etter Carax, og fleire hemmelegheiter enn det som godt er som skal nøstast opp.

Vindens skygge er ein kriminalroman med eit mysterie som skal løysast. Det er ein thriller og ein spøkelseshistorie, med mektige menn og ugriplege skuggar. Det er ein historisk roman, både frå vårt perspektiv og frå romanen si samtid, og det er ein kjærleiksroman. Det handlar om kjærleiken til den ein aldri kan få, til den ein skal få, til familie, til litteraturen og til byen. For på mange måtar er Barcelona òg ein aktør i boki, kanskje enno meir no andre gong eg les den og prøvde å navigera i gatene saman med Daniel og hans vener, enn fyrste gong, når eg sat gripen av historia og spenninga.

Den største svakheiten ved romanen er kanskje at det ikkje er heilt klårt for lesaren kva som står på spel. Eg har iallefall problem med å gripa Daniel sin store fasinasjon for Carax til å byrja med – men etterkvart som mysteriet vert meir og meir personleg for Daniel og andre impliserte, vert det det for lesaren òg, som – iallefall viss lesare er meg – sit me hjarta i halsen og skvett til etter kvart som sanninga kjem for dagen. Dei litt pompøse skildringane av stemning og by gjer òg til tider sitt for at ein kan falla av – medan dei andre gonger grip tak og dreg ein inn i eit vått og kaldt og snødekt Barcelona, noko heilt anna enn det ein ser i turistbrosjyrar. At dette er vår nære fortid, er òg med på å gjera miljøet i romanen enno meir medrivande.

Carlos Ruiz Zafón (f. 1964) bur i Barcelona, og ga ut fleire romanar for både unge og vaksne før Vinden skygge (La Sombra Del Viento) i 2001. Etter denne gav han ut Engelens spill, som er ein forløpar til handlingane i Vindens skygge. Nyaste bok i serien, Himmelens fange, kom ut i 2011.

(fyrst publisert her)

I grabbed my book and opened it up. I wanted to smell it. Heck, I
wanted to kiss it. Yes, kiss it. That’s right, I am a book kisser.
Maybe that’s kind of perverted or maybe it’s just romantic and highly
intelligent.

Junior er 14 år gamal, stammar, lespar, har store føter og stort hovud og er liten elles. Han er ikkje god i sport, har berre èin god ven og teiknar teiknseriar på fritida. Men so vert han noko heilt spesielt – han vert den som forlet reservatet. Han reiser 22 miles kvar veg for å gå på ein kvit skule i ein kvit småby med kvite medelevar og eit basketballag der han kan hevda seg.

Life is a constant struggle between being an individual and being a
member of the community.

The Absolutely True Diary of a Part-Time Indian er ei ungdomsbok om livet til ein moderne indianar, med alle problem og goder det medfører å høyra til ein stamme og eit reservat. Her er det venskap og familie, alkohol, fattigdom, rasisme og dødsfall, ei leiting etter eigen identitet, etter stammen sin identitet – og problem med jenter, slåsskampar og mattebøker. Romanen er fortetta og fortalt heilt frå Junior sitt perspektiv, men stoppar likevel opp kvar gong Junior forklarar lesaren sin litt av opplevinga av å vera (delvis) indianar i Amerika i dag. Eg likar det godt, men eg veit ikkje korleis boki fungerer i ein indiansk eller delt kultur.

Alexie har tidlegare, til dømes gjennom novellesamlinga The Lone Ranger and Tonto Fistfight in Heaven, gitt meg eit innblikk i ein del av mi eigi samtid eg ikkje veit noko om. Det er nett det mange andre påpeikar som ein styrke ved True Diary òg – den gir eit ganske sobert og skarpt bilete av urbefolkinga i Amerika sine levekår i dag, utan å dela ut skuld (eller kanskje skulda like mykje på begge sider), og utan å forherliga den eine eller andre kulturen. Me lærer ofte om 1800-talet, men kva med 2000-talet? Her fyller Alexie eit gap i kunnskapane våre, på same tid som han gjer det med stor respekt, innleving og humor. Junior er indianar, javel, men han er òg fjorten år og amerikanar.

Sherman Alexie (f. 1966) debuterte som poet i 1992, og det fyrste prosaarbeidet hans var novellesamlinga The Lone Ranger and Tonto Fistfight in Heaven (1993). Fyrste roman var ei utviding av temaet og karakterane frå Lone Ranger, i Reservation Blues frå 1995. The Absolutely True Diary of a Part-Time Indian (2007) var den fyrste ungdomsboki til Alexie. Mykje av det han skriv bygger på hans eigen oppvekst på Spokane-reservatet i Washington, mellom anna True Diary, som vert rekna som delvis biografisk. Den fekk prisen National Book Award for Young People’s Literature i 2007, medan lydboki, som eg høyrte og som vert lesen av forfattaren sjølv, fekk pris for beste lydbok for unge av American Library Association i 2008.

(fyrst publisert her)

Når Jim Heron kjem ut for ei ulukke på byggeplassen der han jobbar, er det verken perleporten eller den andre staden som ventar på han. Ein grøn plen med fire englar og eit oppdrag kjem i staden. Jim skal redda sju sjeler frå sju dødssynder, og dermed ein gong for alle fri menneska frå undergangen.

Covet (publ. 2009) er fyrste bok om Jim og dei andre falne englande i fylgjet hans. Fyrst på lista over utsette sjeler står Vin diPietro. Vin, som fell pladask for Marie-Terese, som på ingen måte er ukjent hverken med synder eller syndarar. Boki brukar lang tid på å komma til poenget, og det er ikkje før i siste fjerdedel eller deromkring at problema viser seg, og kan løysast. Fyrste del av boki er, slik eg les det, eit samansurium av personar og synspunkt som peikar i ulike retningar. Dei vert samla til slutt, men utan at løysingi forsvarar den forvirra, og forvirrande, introduksjonen. Ideen er grei, men gjennomføringa heller haltande. Det er vanskeleg å sjå føre seg at Ward skriv denne serien parallelt med Black Dagger Brotherhood, som iallefall presenterer eit gjennomtenkt univers – og greie sexscener – og personar med naturlege reaksjonar i høve sin bakgrunn.

(fyrst publisert her)