Bokelskere.no

Eit funn for ein leksikon-freak/nerd som meg: "All verdens kunnskap - Leksikon gjennom to tusen år" (Press, 2012). Som dei fleste andre vaks eg opp med eit leksikon i bokhylla heime, eg trur det fanst eit leksikon i ei eller anna form i kvar ein heim på 60-talet - eg likte å sitja og bla i det, las litt her og der, men først og fremst var det den overveldande kjensla av ein (i mine auge) nærast botnlaus kunnskap som fascinerte meg. Men det var først då eg i slutten av tenåra las ei bok om dei franske encyclopedistene at eg for alvor fekk opp augene for leksikonet som ein ordna kunnskapsbase - og at det fanst fleire måtar å ordna kunnskap på, ikkje berre i alfabetisk orden, slik me normalt er vane med.

I det rikt illustrerte verket får me leksikonets historie, med vekt på norske og nordiske leksikon - Salmonsens Konversationsleksikon (1893), Opslagsboken (1922), Norsk Allkunnebok (1948-1966), Arbeidernes Leksikon (1932), Cappelens Leksikon (1939), Familieboka (som kom i ei rekkje utg., siste gongen 1973-1975) og fram til Store Norske Leksikon på 2000-talet. Dei norske leksikona har vore mange - og ei god salsvare.

Sjølvsagt er også store utanlandske leksikon presentert, som det klassiske Encyclopedia Britannica - og historia bak dei. Ikkje minst det store spørsmålet for dei tidlege encyclopedistene: korleis kategorisera og ordna kunnskap? Etter emne? Ja, sjølvsagt! Og ei anna sak - eit viktig poeng var å innlemma kunnskap som frå før ikkje hadde nokon plass i lærdommens rike. Encyclopedistene såg det slik at kunnskapen skulle munna ut i tre hovudgreiner: erindring, imaginasjon og fornuft - samt illustrasjonar. Den alfabetiske orden vart sett på som undergravande, den fører til at kunnskapens rekkjefølge vert vilkårleg og at kunnskapsområda vert blanda saman. Likevel vart det denne måten å ordna kunnskap på som til slutt gjekk av med sigeren. Det er først i våre dagar med systemet med lenker i digitale leksikon / nettleksikon at ein kan nytta seg av referansar på ein måte som grensar opp til den opphavlege tankegangen på 1700-talet.

For meg er boka "All verdens kunnskap" langt på veg ei nostalgisk reise. Eg høyrer til bortimot den siste generasjonen som vaks opp med gedigne oppslagsverk på papir, samstundes som eg er første generasjons brukar av digitale leksikon som t.d. Encarta - ei fantastisk oppleving på slutten av 1990-talet! Men det var noko eige med desse gigantiske bokverka - skal eg bruka berre eitt ord, så må det vera tyngde - tyngde reint fysisk sett, og den tyngda av kunnskap som møter deg, berre ved synet. Lukta av lær, av støv. Kjensla av andakt når du opnar bandet og leitar deg fram til oppslagsordet og sveipar over så mykje annan kunnskap på vegen. Ei kjensle og ei oppleving som er gått tapt i dag.

PS. Og ja - om du lurer, Hakkespettboka er også med!

Med ei Moleskine notatbok på innerlomma har Arild Rein sett seg føre å skriva ein tekst for kvar dag i eit heilt år. Og eit lesverdig år har det blitt. "Han skrev på kafeer, i parker, på sofaen hos venner, i fly, tog, bil. Disse 365 øyeblikksbildene fra ett menneskes liv er så tett forbundet med verden omkring at de blir til bilder av våre alles liv og vår alles tid. songar frå mitt territorium er fylt av desperasjon over menneskenes vilkår men også av en intens bejaelse av livet," for å sitera frå forlaget si nettside.

Arild Rein er etter mitt skjønn ein stor forfattar i eit lite format. Hans såkalla "Stavangertrilogien" (Hundedagane, Grisekoret og Kaninbyen) er i all sin groteske og beiske velde eit meisterverk, for ikkje å seia eit meistarleg verk. Det må ha gjort vondt å skriva desse bøkene, det gjer iallfall vondt å lesa dei. Her er det kynismen i den forvokste oljehovudstaden, framleis ein provinsby i eit provinsland, som rår grunnen. Ekle bøker, sabla godt skrivne.

Med Rein sine Moleskine-notat vert det litt annleis, men ikkje heilt - røysta frå trilogien er der framleis, berre på ein annan måte. Og det er sagt i positiv forstand. I desse tekstane, eller notata om ein vil, må ein stundom gjetta - eller ana - seg fram til ei meining. Men ettersom dei 365 tekstane spring fram (og året går) byrjar ein å fornemma ein samanheng, det er mest som ei slags fastlagt handling trer fram, som ein byrjar å sjå personen bak, ja trur ein snart vil møta han, sjølv om handlinga er like lite der som i årets dagar. Det er berre i romanar at ein finn handling. Men seriøst - eg veit ikkje om det er tenkt slik, skrive medvite slik, men gjennom eitt notat kvar dag i eitt år blir det jo også ein kronologi av det, og ein tek til å sjå og ana meir om den som skriv, om omgjevnadene, miljøet. Og ein annan ting med Arild Rein, han er så befriande "uintellektuell", så fri for posering - frå Moleskine-boka hans kjem det rein vare. Han har kalla samlinga "songar frå mitt territorium" (med liten s) - sjela sitt territorium? den personlege integritets territorium? byen sitt territorium? Me treng ikkje vita det, hintet er nok.

Forutan sjølve tekstane har Arild Rein også skrive eit etterord. Han fortel at han skreiv etter Baudelaire sitt motto: "Å arbeida i blinde, utan mål, som ein galen. Så fekk ein sjå..." Han skreiv ned alt som falt han inn, og vart tidleg klar over dei djupe og indre motsetnadene i teksten. Og med omsyn til sjølvframstillinga (omslaget på boka viser ein stor A og R): dette er ikkje hans sanne "eg", tekstane er eit mugshot - "klårt som eit stjernebilete, men må tydast som ein rebus".

--

Nokre ord om sjølve boka. Sjeldan i samtidspoesien har eg sett eit så sterkt argument for papirboka som denne utgåva. Ho er tiltalande, mest fortruleg vakker, det er ei slik bok ein får lyst til å eiga, opna, lesa. Og med ei innbinding like solid som innhaldet.

Konklusjon: Arild Rein er min mann.

PS. Eit retorisk spørsmål til slutt: er det meininga at me skal bruka 365 dagar på lesinga?

Samd i dette med at boka vart for distansert, det førte til eg har la boka vekk etter 50 s. Fekk liksom ikkje heilt "kontakt" med historia, kom aldri nær nok, ingen spenning i framdrifta. Men kanskje ho kjem fram att.

Tomas Espedal har møtt så mange menneske og reist så mange stader at han neppe hugsar meg. Men eg har faktisk møtt han fleire gongar, første gongen på Tysnes i Sunnhordland, neste gongen også på Tysnes då eg hadde fått Stavanger-poet og Beatles-entusiast Arnt Birkedal til å koma dit for ei opplesing, seinare på ein kafe i Bergen, sist på Ulvik Poesifestival, der Tomas sat og las ei avis og eg forstyrra han med preik om meg og mitt og han lytta. Og så har eg høyrt han snakka og lesa opp - og summa summarum er Tomas Espedal ein fantastisk flott kar. Til stades, empatisk. Med ein maskulinitet eg har beundra frå første stund.

Eg var begeistra for boka hans "Gå" - men det var også der dei første innvendingane mine byrja å melda seg. Noko ved den boka tok til å irritera meg. Kanskje fordi han la opp til ein kunstnarmyte, som forfattaren som eit objekt langt meir interessant enn andre tenkjande menneske, innhylla i ein slags mystikk, med Espedal i rolla som posør, etter kvart ufriviljug komisk. Den andre invendinga mi (og den største) var språket, språkføringa, som eg oppfatta som tilgjort, affektert. Det var noko her som eg ikkje kunne sjå som anna enn eit spel, noko uekte. Men la gå, "Gå" er uansett ei god bok.

Om det ikkje hadde vore for den siste boka hans, "Bergeners". Herregud, kva kunne ikkje denne boka ha blitt til??? For oss heil- og halv-bergensarar som har gått og venta på boka som det heilt store denne hausten, på førehand samanlikna med "Dubliners" - og så dette??? Meir posør-Espedal, framleis den affekterte stilen, framleis oppteken av å skapa myten om seg sjølv, framleis sin eigen klisjé. Og - når ein tenkjer på kva anna som finst på trykk mellom to permar her i verda - så sørgeleg uinteressant.

Men trass alt - "Bergeners" er ei bra bok og absolutt lesverdig, men terningkast 6 blir det ikkje frå meg, knapt halvparten. Bergen hadde fortent meir enn dette.

Rockelegenda Patti Smith har skrive ei fin bok, «Sanka ull - Woolgathering».

Boka vart skrive for 20 år sidan, for eit lite forlag som publiserer handskrivne bøker, med namn som William Burroughs og Bob Dylan på forfattarlista. No er den vesle boka kome ut på norsk, i to-språkleg utgåve. Eg har gledd meg til å lesa ho, men det er eit eller anna som ikkje funkar. Slik er det stundom. Kanskje tidspunktet er feil, kanskje den norske omsetjinga vart for mykje av ein coverversjon og eg heller skulle konsentrert meg om den engelske originalteksten. Kva det enn er, eg legg berre boka til sides ei stund og tek ho fram att seinare. I mellomtida tipsar eg altså om at ho finst...

PS. Kva boka handlar om? Om det essensielle, om kva det vil seia å vera til og å veksa. Ei samling fragment, tankar kring kvardagslege hendingar. Undring og erkjenning. Og bøn. Motivet på omslaget (Jean-François Millets 1800-tallsmaleri «Shepherdess with Her Flock») viser ei jente i knall raud lue med ryggen til saueflokken ho gjetar, fordjupa i eit bønekjede. For - ja, det handlar om bøn. Og om å sanka ull på sin veg.

Charles Bukowski høyrer til ein eigen sjanger i amerikansk litteratur med kolleger som John Fante, Raymond Carver, Jack Kerouac og Henry Miller. Desse som skriv om sine eigne bedritne liv i ein hardkokt stil som elles høyrer heime i 50-tals krimbøker. "Nedenom og hjem" er intet unntak - tittelen seier det meste. Som John Fante har også Bukowski sitt alter ego: Henry Chinaski. Gjennom H. Chinaski får me del i Bukowski si eiga livshistorie, pluss minus. Om fattigungen frå Los Angeles som ender opp som drukkenbolt og kultforfattar. Skrive i ein kortfatta, nærast triviell stil som på eit vis forsterkar dei tragediane han formidlar, side opp og side ned.

Eg har stor sans for denne sjangeren. Men eg trur den kostar - både litterært og ikkje minst gjennom dei historiene som blir formidla. Bukowski fortel dei historiene me andre helst vil gløyma - og iallfall aldri fortelja offentleg. Han kler seg naken på eit vis som er hakket meir nakent enn Knausgård. Og stilen er reinska for alt prat. Her er det rett på sak.

Forfattarar som John Fante og Charles Bukowski går framleis rett heim hos særleg unge menn. Det håper eg dei held fram med. Både forfattarane og dei unge mennene.

På tur til Island for eit par veker sidan lasta eg ned ein islandsk krim på Kindlen: "The Flatey Enigma" av Viktor Arnar Ingolfsson, som har levert fleire solide krimbøker av beste islandske merke.

At eg valde nett denne boka var ikkje heilt tilfeldig. Flateyjarbok er ei av dei islandske sagabøkene eg har brukt ein del tid på, ikkje minst pga. ei av bøkene i samlinga - "Grønlendingesaga", som gjev mange verdfulle opplysningar om norrøn utforsking av Nord-Amerika i tidleg mellomalder.

"The Flatey Enigma" handlar vel så mykje om Flateyjarbok som krimgåta boka fortel om: ein dansk professor, ekspert på Flateyjarbok, vert funnen død på ei avsidesliggjande, ubefolka øy på vestsida av Island. Dermed vert det sett i gong ein prosess som rullar opp ei rekkje hendingar som dei involverte helst såg både gøymd og gløymd. Samstundes vert etterforskarane - og lesaren - presentert for den såkalla "Flatey-gåta", basert på gåtefulle spørsmål henta frå Flateyjarbok. Og det er nett dette som løftar denne krimromanen og gjer den annleis enn så mange andre krimbøker: kvart kapittel vert avslutta med ei gåte og ei forteljing henta frå Flateyjarbok. Og når boka er ferdiglesen veit lesaren ikkje berre kvifor og korleis den danske professoren døydde, men har også fått med seg mykje kunnskap om Flateyjarbok undervegs, eit gedigent og særs mangfaldig historieverk frå mellomalderen, med både norske kongesagaer, kvad og eventyr og islandske ættesagaer - handskrive i berre eitt einaste eksemplar. Etter fleire hundreår i København kan du i dag sjå boka utstilt i Reykjavik.

Eg er ingen stor forbrukar av krimbøker, så eg vil kanskje (kanskje urettferdig) plassera denne boka sånn litt over halvveges på treet, men opplegget med Flateyjarbok og innblikket som lesaren får i eit islandsk lokalsamfunn anno 1960 - ja, det blir glatt terningkast 5.

Peter Straub oppdaga eg ved eit tilfelle ein gong på 1980-talet, med romanen "Shadowland" som fanga meg inn frå første setning. Seinare skreiv han ei bok i lag med Stephen King, "The talisman" - på sett og vis eit litt umake par, ettersom Peter Straub er langt meir litterær enn King - resulatet blei bra.

Mursteinen "Ghost story" har også fanga meg inn frå første setning. Peter Straub kan kunsten å skapa ei indre, uhyggeleg spenning som held på interessa. Eg ser i omtalar av boka at romanen, forutan å vera ein grøssar av beste merke, samtstundes er ein litterær hyllest til genren. Ja, nokre seier til og med at "Ghost story" overgår både "Rosemary's baby" og "Excorsisten". Allereie etter nokre få kapitlar er det lagt ut så mange trådar som eg berre MÅ sjå enden på.

Mange synes å være overrasket over at uttrykket «det gledes» er blitt en del av dagligtalen over det ganske land, og like mange mener å vite at dette er et ganske nytt uttrykk. Jeg husker uttrykket fra mine mange år i Bodø, og tror dette er et forholdsvis gammelt uttrykk i Nord-Norge som av en eller annen grunn har spredd seg. Er det noen av dere som kjenner til om «det gledes» (uten bruk av preposisjoner) er blitt brukt i litteraturen?

Det du seier om språket - kan det ha noko med den norske omsetjinga, som er litt "50 tals-aktig"? Eg las boka på amerikansk, og språket er levande, fengjande. Men eg er samd, me kjem ikkje under huden på Montag, og eg er ikkje sikker på om det er meininga heller. Dette er like mykje triviallitteratur som "seriøs" litteratur, og i trivia kjem ein ikkje så lett under huden på folk.

Fint å få med slike direkte reaksjonar innimellom!

Eg har nett lese ferdig romanen "Fahrenheit 451" av Ray Bradbury.

"Fahrenheit 451" handlar om bøker. I eit framtidssamfunn der husbrannar er ein saga blott, ettersom alle hus vert bygd brannsikre, får brannmennene ei ny oppgåve: å brenna alle bøker dei kjem over. Papir brenn ved 451 grader Fahrenheit. Ikkje at det gjer så mykje. Folk flest har for lengst slutta å lesa bøker uansett. Dei er lukkelege i dei hypermoderne heimane sine, med sine interaktive heildekkjande vegg-tv'ar som køyrer morosame show med hermetisk latter, med sine raske bilar og stadig skiftande samlivspartnerar. Kva skal dei med bøker? Dermed set dei anonyme, andletslause styresmaktene i gang med ei storstilt utreinsking av alle bøker dei klarar å oppspora.

Brannmannen Montag er ein av dei ivrigaste. Men ein dag stikk han unna ei bok, tek den med heim og set seg til å lesa. Og så endå ei, og ei til...

"Fahrenheit 451" kom ut i 1953 - men kunne gjerne kome ut i dag. Bradbury sa sjølv at boka vart inspirert av Arthur Koestlers bok om Moskva-prosessane ("Mørke midt på dagen") - men som tida har utvikla seg har boka også fått ei uhyggeleg aktualitet for vårt vestlege samfunn i dag, der så mykje blir trivialisert og relativisert og har problem med å forhalda seg til lengre og kompliserte tekstar.

Ray Bradbury er kjent for dei fleste som ei av dei aller fremste sci-fi forfattarane på 1950-talet, og fleire av bøkene hans må vel reknast som klassikarar innan genren, med "Fahrenheit 451" som eit absolutt høgdepunkt. Ettersom han skreiv for ein kommersiell marknad utvikla han ein skrivestil som mang ein forfattar av triviallitteratur kan misunna han. I "Fahrenheit 451" blir du garantert fanga inn frå første avsnitt, og du blir halde fast til siste line.

Eit stort poeng i boka er at det ikkje er styresmaktene som har forbode folk å lesa bøker, men at folk flest ikkje gidder å lesa meir eller bry hovuda med intellektuelle syslar av noko slag. Kvifor skal dei det, når dei kan leva lukkeleg med sine tv-show og overflatiske omgangsformer? Blir nokon lukkeleg av å lesa ei bok?

Les "Fahrenheit 451" og finn det ut. Boka kunne vore skrive i dag!

Lånte med meg heim to bøker om Anders Behring Breivik for eit par veker sidan - Aage Storm Borchgrevink si "En norsk tragedie" og Kristopher Schau: "Rettsnotater - 22. juli-rettssaken, Oslo tinghus 2012". Men orka lite av dette. Ikkje desto mindre fekk eg med meg mesteparten av "En norsk tragedie", som allereie er utropt som den ultimate ABB-biografien. Kanskje det. Mykje mimring om Frogner og tagging på 80-talet, og ein del om barnevern og skilsmisse og dataspel - og svært mykje om drapene på Utøya (som eg hoppa over). Tilsvarande lite om Fjordman og det ekstreme bloggermiljøet, lite om anti-islamisme, lite om korleis ABB planla og utførte terrorhandlingane, ingen djup analyse av dokumentet som ABB sendte ut 22. juli (og kven han sendte det til) - og absolutt ingenting om kva som kan ha bevega ein norsk ung mann til å gjera noko så uhyrleg. Det verkar som det vert knytta til ein teori om eit ønskje å bli kjend, eit stort namn - som Herostrates. Ei bok eg las med interesse, det skal innrømmast - men like fullt ei bok eg kunne klart meg utan.

Sjeldan eg har hatt så mykje moro av å lesa ei bokomtale! Du har med dette levert ei solid stadfesting av alle mine fordommar mot denne boka. Glad eg aldri har brukt tid på den - og no blir det iallfall ikkje gjort.

Har nett lese ferdig Per Petterson si siste bok - "Jeg nekter". Eg las boka straks etter at eg var ferdig med Bror Hagemann sin roman "De fordømte", som på sett og vis er i same sjanger, og det vart difor til at eg automatisk samanlikna dei to bøkene. Det var sjølvsagt ikkje rett å gjera det, men det var no slik eg likevel gjorde det. Der Bror Hagemann si bok er konsist og stramt regissert, kan "Jeg nekter" til tider verka litt vel ordrik og omstendeleg. Dessutan vil ein alltid halda Per Petterson sine bøker opp mot "Ut og stjele hester" - og det er sjølvsagt heller ikkje rett.

Når alt dette er sagt, så er dette etter mi meining ei bra bok. Veldig bra. Sjølv om det var saker og ting der eg ikkje vart heilt klok på. "Jeg nekter" handlar om dei to kompisane Jim og Tommy, som veks opp på den vesle staden Mørk på 60-talet, ein gudsforlatt bygd utanfor Lillestrøm ein plass. Me følgjer dei i eit døgn i 2006, frå ein tidleg morgon til morgonen etter, kvar for seg - bortsett frå eit kort møte i byrjinga av boka. I ei rekkje tilbakeblikk, skrivne i både første og tredje person - og på same vis med andre personar i forteljinga - får me etter kvart rulla opp ein vond barndom og ungdom først og fremst for Tommy, som endar opp som eit kasus for barnevernet til slutt, med ein brutal far og ei mor som har stukke sin veg, men heller ikkje Jim har det så lett. Tommy har alle odds mot seg - likevel er det han som har gjort karriere som vaksen, medan Jim strir med seg sjølv og til slutt bestemmer seg for å gjera slutt på alt saman.

Måten denne historia blir fortald på, med ei rekkje stemmer i eg-form, og stundom i tredjeperson, stundom som tilbakeblikk og stundom i notid, verka litt forvirrande i byrjinga, men etter kvart såg eg at det knapt kunne gjerast på nokon annan måte. Ein fantastisk flott måte å komponera ei bok på! Det må ha kosta Per Petterson ganske mykje tenkearbeid.

Eg likar stemninga og miljøet i Per Petterson sine bøker. Det er ein stillferdig kvardag som blir skildra, jamne kvardagsmenneske, men like fullt ligg dramatikken bakom heile tida. Boka er ganske omfangsrik, det er sikkert ein masse episodar og avsnitt som kunne vore kutta heilt ut og gjort komposisjonen strammare. Men også dette må ha vore eit medvite val frå forlaget og forfattaren si side.

Delar av forteljinga er så stillferdig at eg kanskje ikkje fekk med meg alt. Kva skjedde med dei to gutane på vatnet, då dei trudde at isen ville bresta? Var det då Jim fekk ein brest i forholdet til Tommy? Kvifor prøvde Jim å ta livet av seg - og kvifor avviser han Tommy etterpå? Kva er det han forlanger for at venskapet skal bli bra igjen?

Boka endar dessutan med eit spørsmål. Når Jim fram til brua og hengjer seg, eller møter han Tommy og alt blir bra mellom dei? Kanskje det er berre eg som tolkar det slik - men for meg, i det minste, var det ein fin slutt på boka.

Kort sagt - god bok for både gamle og nye Petterson-fans!

Kanskje det. Dickens er underhaldande nok. Morsom også. Dei originale forteljingane hans kom ut som føljetongar, ikkje så ulikt våre dagars tv.seriar. Det var først etter at føljetongane var ferdige at dei ble samla i bokform (om enn nokre også kom som bok frå byrjinga)

Ja, og eg får no melding om at det er ein tre-timars seanse i Tromsø også i dag.

I år er det Dickens-år, behørig feira i Storbritannia. Charles Dickens er eit av dei store namna i verdslitteraturen. Få litterære verk har til dei gradar makta å bli ein del av vårt felles medvit, verda over. Typar som Oliver Twist og David Copperfield, ord og vendingar, miljø - alt saman er framleis levande, på same vis som all klassisk litteratur er det, anten ein kjenner verka eller ei. Ei anna sak er at Dickens var ein stor forfattar i seg sjølv. Få, om nokon, diktarar har skildra samtida så rikt og detaljert, frå samfunnets botn til dei øvste samfunnslag, og hatt denne merkelege evna til å kombinera triviallitteratur med litteratur av verdsformat.

Så desto mykje meir underleg at Dickens-året har gått oss hus forbi her i landet. Rett nok har Aschehoug sendt ut Bleak House i ny omsetjing, som eg les no - men det burde vel vore meir enn dette...? Er Dickens blitt ein uinteressant forfattar for det boklesande norske publikum?

Ein skal hugsa på at boka vart skrive straks etter krigen - av ein forfattar som så å seia var augnevitne til det som skjedde. Slik sett ser eg på denne romanen som eit samtidsdokument med høg grad av historisk truverde. Det er også ein intensitet i skildringa som maktar å formidla noko av uhyggen i tida. Å samanlikna verket med seinare verk av forfattarar som har levd på (lang) avstand frå nazi-Tyskland, både i geografi og tid, slik du skriv, er vel nokså urimeleg?