Bokelskere.no

"No más; cesen mis alabanzas, porque soy enemigo de todo género de adulación," seier mannen frå La Mancha til slutt i det fyrste kapitlet i neste bolk. Lovprising og smiger vil han ikkje ha noko av, han heller.

Gracias. Eg prøver å trenge inn i eit vanskeleg kunstverk, og denne veka kjørte eg tog slik at eg rakk både å lese og notere mykje. Eg kan garantere at ikkje alle innlegga mine blir like grundige! Heldigvis har initiativet til annelingua ført til at eg lyt skjerpe meg når eg les. Eg ser at andre lesarar, som du, får med moment som eg ikkje hadde tenkt ver, og på denne måten blir felleslesinga viktig for meg - medlesarar utdjupar viktige sider ved eit verk det er lett å gå seg vill i.

Ja, vi er ferdige med bok III, "tercera parte". Vi er framleis i Sierra Morena, fjellkjeda nord i Andalucía (“reiseruta” til DQ, "la ruta de Don Quijote", er eit kjent omgrep i Spania). Før eg skriv om dagens bolk, vil eg berre skyte inn at brevet frå “el audacísimo caballero” (den aller dristigaste riddaren) Don Quijote til Dulcinea i førre leseøkt er ein parodi på eit tilsvarande brev i den romanen som vi no har fått fleire referansar til, Amadis de Gaula, nærmare bestemt bind II, seier redaktøren av utgåva mi, Luis Andrés Murillo. Resten av innlegget mitt, bortsett frå eit par opplysningar, har eg henta frå “min eigen hjerne”, som enkelte elevar skriv når dei skal føre opp kjelder (ja, eg arbeider som lærar, men eg er det ikkje). Namnet Dulcinea har vi kanskje heller ikkje kommentert: adjektivet dulce på spansk tyder “søt” og “yndig” – “sukkertøy” heiter forresten dulces (og det å vere på galeien, guiritana, har så absolutt med galei å gjere; eg meiner å ha lese at denne spesielle bruken av namnet på skipet fyrst vart brukt av Molière, men eg veite ikkje kvar).

For meg er det heilt greitt at denne forteljinga appellerer til lesarane på ulike måtar; interessante for meg denne gongen er kva innblikk kapitla gir i det spanske samfunnet ved inngangen til ei ny tid. No ja, døra stod berre så vidt på gløtt ganske lenge – det var føydale produksjonsforhold som Franco og størstedelen av kyrkja ville forsvare så seint som i 1936. Men dette er – nesten – bokstavleg talt ei anna historie.

Don Quijote er ein hidalgo, ein lågadelsmann, nedst i hierarkiet i eit lagdelt samfunn. Her er keisaren på toppen, men det kan vere så som så med den intellektuelle ballasten hans; å vere keisar passar best for den som er “más valiente que estudiante” – det rimar på spansk dette, å vere meir tapper enn lærd”. Så får utsegna større slagkraft. I grunnen er rollene fastlagde; soknepresten prøver å kle seg ut “en habito de doncella andante”, som ei reisande dame. Han låner både kjole og slør (“una saya y unas tocas”), skulle ha likt å sjå han, men han finn til slutt ut at dette vil bli å gå ut av den fastsette rolla. Forteljaren viser til “tiempo del rey Bamba” (denne Wamba, som vi helst seier, var ein gotisk konge i Spania som har fått namnet sitt med i eit fast uttrykk) – “frå Arilds tid”, ville vel vi – feilaktig (for vi snakkar ikkje om nokon Arild, men vi har mistolka eit norrønt uttrykk - ár alda) - ha sagt.

Nok om det, i denne omgangen. Poenget er den faste strukturen som så vidt har begynt å rakne (Mønsteret rakner er vel den norske tittelen på Chinua Achebes roman Things Fall Apart, som eg skulle ha likt å lese). For meg blir den viktigaste funksjonen til Dorotea at ho listar opp føydalsamfunnet for oss: På toppen i lokalsamfunnet er ein duque, ein hertug, av det som i Spania blir kalla grandes; etter det ordboka mi seier om uttrykket grande de España, er “persona que tiene el grado máximo de la nobleza española”, altså ein person som har den øvste graden i den spanske adelen. Foreldra hennes es vasallos under denne hertugen, “humildes en linaje”, - “labradores, gente llana”, av fattig bondeætt, altså. Gammaltruande – eit uttrykk som eg tidlegare berre kjente frå russiskortodoks kyrkjehistorie, er dei òg, cristianos viejos ranciosos, som i Spania, seier kjelda mi, heldt blodet “reint” (huff!) hos bondeklassa, som altså, på same måten som adelen, ikkje hadde blanda seg med jødar og arabarar. Blant hidalgoane, derimot, kunne det vere mange etterkommarar av cristianos nuevos, “nykristne”, som var jødiske konvertittar. Til orientering: Då det katolske kongeparet Fernando og Isabela i 1492 hadde vunne over den siste arabiske kongen på den iberiske halvøya, var det – bokstavleg talt – over eller ut for jødar og arabarar. Åndsfridom og toleranse var altså ikkje noko kjenneteikn på tilstanden i landet som Don Quijote og Sancho Panza reiste rundt i (det Franco fyrst og fremst gjekk til kamp mot, var jordreformene til dei folkevalde regjeringane i fyrste halvdelen av 1930-åra).

Dette – eksemplifisert gjennom historia til Dorotea – er det samfunnet som kong Lear hos Shakespeare ikkje vil føre vidare. Don Quijote, ja – han er der enno; han lurer på kva for ein av dei to riddarromanheltane Amadís og Roldáhan vil etterlikne. På ny er prosjektet klart: Han vil “resucitar y volver al mundo la ya perdida y casi muerta orden de la andante caballería”, få liv i og rette opp att ordenen til den vandrande riddarskapen, ein orden som alt var tapt og nesten daud. Ja, som alt – ya på spansk – var tapt. Spansk litteratur er – eg har kanskje sagt det før – full av reaksjonar på at noko er i ferd med å gå tapt – det er ei Welt von gestern (Stefan Zweig) dei lengtar til, slik vi ser denne verda gå til grunne i William Shakespeares King Lear, Llorenç Villalongas Bearn, Giuseppe Tomasi di Lampedusas Il Gattopardo og Anton Tsjekhovs Вишнёвый сад (“Kirsebærhagen”) – for berre å nemne somme relevante titlar: Ein mellomalder her, er imperium der, ein barndom og ei livsform.

Her blir det visst digresjonar. Men på den måten er eg faktisk i godt selskap, for soknepresten høyrer ei ny historie, som fører oss tilbake til forteljinga om Cardenio, Don Fernando og Lucinda, som vi får høyre resten av. Denne forteljinga har ein base real, seier Murillo: Namnet Cardenio skal vere ei omskriving av Cárdenas de Córdoba, og don Fernando er don Pedro Girón, andre sonen til hertugen av Osuna (i romanen står det ordrett: “el hijo menor del duque”) og fødd i 1557, og Dorotea er doña María de Torres, som vart forført av don Pedro. Hertugen av Osuna kan derfor vere modell for han som står øvst på den føydale pyramiden der Dorotea stammar frå.

Eg synest at eg høyrer eit lite ekko av King Lear når Dorotea til Don Fernando seier “Tu vasallo soy, pero no tu esclava”: “Eg er di undergjevne, ja, men ikkje slaven din.” “I love your Majesty according to my bond, no more, nor less,” seier Cordelia til far sin, kong Lear. Situasjonen er ikkje akkurat den same, men begge replikkane vitnar om eit gryande opprør – det skulle komme til å ta lang tid, og det er ikkje avslutta enno! – mot det faste mønsteret og dei mellommenneskelege forholda under føydalismen. Ei anna jente hos Shakespeare, Julia, er vel den som sterkast går mot tradisjonar og faste mønster. Ho bryt med familien – mens Lucinda godtek kjærleikslaust ekteskap “por no salir de la obediencia de sus padres”, for ikkje å vere ulydig mot foreldra sine. Ein del av bokelskarane er langt inne i Gengangere i Ibsen-lesinga si; tenk på den pliktmoralen som pastor Manders står for (vi har ingen rett til lykke, seier han til fru Alving, som går inn i tragedien fordi ho ikkje følgde hjarta sitt – “vi skal gjøre vår plikt,” held han fram.

Vi tek ein ny digresjon: For også Spania har sin Romeo og si Julie, i La Celestina, og som eg så vidt har omtala her; det er frå den interessante overgangsperioden mellom mellomalderen og renessansen. Dei to elskande, Calisto og Melibea, som dei heiter, har til og med fått ein eigen park i Salamanca!

Når det gjeld forteljarteknikk og synsvinkel, er det interessant å merke seg at Cervantes fortel historia si på den same måten som vi kjenner frå våre eigne Mauritz Hansen og Camilla Collett: “Og nu, kjære Læser” heitte det enno til langt ut på 1800-talet, der det var ideologisk fellesskap mellom forfattar og lesar. “Y será bien dejalle envulto entre sus suspiros y versos por contar lo que avino a Sancho Panza en su mandería,” heiter det her - vi skal forlate DQ for å fortelje kva som skjedde med SP.

Eg var forresten spent på korleis Grønvold og Kjær ville klare å omsetje diktet i kap. XXVI, særleg med tanke på kva dei ville la rime på Dulcinea. Her har originalen vanlege, spanske ord som sea, ralea og correa - og omsetjarane slår til med gode rim som “ei heller kje’ a’”, “end at le a’” og “som det riktig sve’a”. Men stilbrot blir det; berre så det er sagt …

Språkleg sett har Cervantes kasta perler også her. Don Quijote, som ikkje er rådvill, laga seg ein rosekrans av skjorteflaket sitt: “rasgó una gran tira de las faldas de la camisa”. Han var “medio abajo desnudo y de medio arribo vestido”, naken frå midja og ned, og påkledd frå midja og opp. Utsegna “Pero, ¿quién hay en el mundo que se pueda alabar que ha penetrado y sabido el confuso pensamiento y condición mudable de una mujer” (“Men finst det nokon i verda som kan rose seg av å ha trengt igjennom og skjønt den forvirra og omskiftelege hugen til ei kvinne?”) skal eg ikkje kommentere på anna vis enn å minne om gjenklangen hos Verdi (“La donna è mobile”). Og Cardenio bryt ut: “¡Oh, memoria, enemiga mortal de mi descanso!” – minnet er dødsfienden til hjartefreden … Slik er det når ein tenkjer på den som ein elskar, støtt og stadig!

Til neste år, i 2012, er det to hundre år sidan Charles Dickens vart fødd. Som ledd i førebuinga av feiringa har eg meldt meg inn i Dickens Fellowship og har nettopp fått medlemskort, tidsskriftet The Dickensian (som kjem ut tre gonger i året), London Particular. The Dickens Fellowship Newsletter (som "appears as necessary") og trykksaka med den herlege tittelen Mr Dick's Kite, som tre gonger årleg kjem med smånytt om livet og forfattarskapen.

Eg kunne ha lyst til å markere jubileet med i alle fall å lese The Pickwick Papers, med eitt kapittel i veka. Elles varierer det vel kva bokelskarane har lese frå før og ønskjer å lese, og vi vil ikkje rekkje alt i lag. Kva kan vi makte? Flinke folk som kjellk og annelingua har drege i gang felles lesing av respektive Ibsens skodespel og Don Quijote. Skal vi ta Dickens frå desember og framover?

Elles håper eg å kunne dra til England sommaren 2012 og sjå på stader som er knytte til forfattaren og diktinga hans (som Rochester) ...

Jo, eg hører på (som regel gode) opplesingar av desse bøkene - som kjem litt raskare enn eg helst vil. Eg prøver å hugse på å bruke mp3-spelaren når eg er på treningsstudio, slår plenen, måker snø og gjer reint i huset (burde kanskje drive med slike aktivitetar oftare?). Eg trur nok at du har ein del å sjå - eller lytte - deg fram til her, ja!

Akkurat. At eg ser bort frå ein forfattarskap, inneber ikkje at eg ser ned på han. Fint at du er på plass!

Ja, eg hadde alt begynt å tenkje ut ei liste med statuar. Men for tida er eg oppteken med ein del arbeid i samband med eksamen slik at eg har pålagt meg sjølv karantene. Eg skal lese og skrive om DQ, men elles kan det godt hend eat eg blir taus fram til Sankthans. Så takk for fleire idear til liste over skulpturar - og så har vi den vesle havfrua i København.

Hugs på Jeppe i baronsenga - og etterpå, når han tyranniserer (eller tek etter og hemner seg på) undertrykkjarane. Jeppe er ikkje så lenge etter Don Quijote i tid; det tok jo litt tid før ideane frå resten av Europa nådde hit opp. Her er parallellar, ja. Hvilken verden er den virkelige? var tittelen på ei bok; eg trur det var Arne Næss som skreiv ho. Don Quijote rører ved eksistensielle spørsmål ...

Det var faktisk ganske underholdene å lese den igjen i voksen alder også :)

Eg håper at eg er på rett kurs og at eg har lese det same som resten av den harde kjernen …

Ja, her går det hardt føre seg!

Eg tenkte at eg fyrst skulle nemne ei bok som historia til Ginés de Pasamonte blir samanlikna med (og som eg, før eg postlegg dette, ser at guiritana alt har kommentert); historia skal vere betre enn Lazarillo de Tormes - og “todos cuantos de aquel género”, altså alle andre i den sjangeren: Det er her tale om eit anna storverk i spansk litteratur, den anonyme forteljinga om vesle Lasarus frå Tormes, La vida de Lazarillo de Tormes y de sus fortunas y adversidades. Dette er ikkje ein riddarroman, men ein “pikaresk roman”, om ein omstreifande eventyrar – ein eigen sjanger i Spania. Tormes er elva som renn gjennom Salamanca, og der står ein statue av Lazarillo som fører den blinde herren sin inn i byen. I grunnen er det for få statuar av litterære personar rundt om i verda: DQ og SP er i Madrid, og Kristin Lavransdatter i Nord-Sel. Det held jo lenge, då, saman med denne statuen av Lazarillo. Mens eg skriv dette, har guiritana sett at eg og ho har kommentert denne boka – her …

Derimot reagerer DQ sterkt når han høyrer Amadis de Gaula bli nemnd; dette er ein riddarroman som vi møtte tidelagre, under bokbrenninga. Og han er rask: “No hubo bien oido don Quijote nombrar libro de caballerías, cuando dijo: …” (ikkje før hadde han høyrt ordet riddarroman bli nemnt, før han sa: …). Somme av os har lurt på kva det store ved Don Quijote eigentleg er. Eg har ingen problem med å innrømme at eg har dotte av lasset og mist trådar tidlegare. Det er liksom ikkje kvar enkelt historie, som kan vere kjedeleg nok, men for meg ligg det store i summen av dei – som viser korleis eit menneske fortvila klamrar seg til ei verdsoppfatning som er på veg ned og ut, kva som blir resultatet av møtet mellom sinn og røyndom.

Om dette haglar det av ordtak og vittige replikkar: “escarmentar para desde aquí adelante,” seier DQ – av skade blir ein klok, seier vi vel på norsk, og stort meir ironisk går det vel ikkje an å uttrykkje seg: Vår “Caballero de la Triste Figura” er vel heller eit eksempel på det motsette.

SP innrømmer at han er eit esel: “yo soy un asno”. Han har, som forfattaren av desse linjene, så dårleg eit minne at han somme tider gløymer kva han heiter: “… que muchas veces se me olvida cómo me llamo.”

Du er ikkje så mykje klokare enn meg sjølv, seier DQ til væpnaren (“no estás tú más cuerdo que yo”) – som svarar heilt rett: “No estoy tan loco,” svarar SP: “Så galen er eg ikkje.” Og det kan det vel vere noko i. For meg er det store den galne sitt møte med røyndommen, eller mannen som blir gaen når han møter realitetane. Spansk litteratur er full av reaksjonar på at noko går tapt: mellomalderen, imperiet, barndommen …

Men no tek vi kvelden. Toppen er forresten når SP seier dette: “y si es que vuestra merced gusta de que yo vea algunas locuras, hágalas vestido,” seier SP: Om DJ vil at SP skal sjå meir galskap, lyt han utføre desse galskapane med kleda på …

Du kan lese meir om Øvre Richter Frisch og fascismen her.

Å, så heldig du er som les om Markus! Dette skreiv eg om til artium i 1972!

Pionerarbeid, dette - av min (i 2011 bokstavleg tala) gamle høgskolelektor i Volda, Jostein Fet. Han viser korleis det grodde på Sunnmøre, eit skapande miljø der vest gjennom meir enn tre hundre år.

Nei, eg trudde at du meinte modellen for Nora. Men Ibsen laga ein alternativ slutt, ja - berre på tysk. Eg har teksta og kan skrive ho inn ein gong.

Eg syntest at dette utsagnet var såpass på kanten av nyare biolgisk forsking at eg ikkje trekte det fram. Men på den andre sida siterer eg ofte noko som eg ikkje er einig i, berre det er godt formulert eller fordi eg vil merke meg kvar i ei bok det står ...

Du ser nedanfor her at Hedvig og eg har skrive litt om forfattaren Laura Kieler.

Petter Larsen, kulturredaktør i Arbeiderbladet bad meg for noko over tretti år sidan om eit bidrag til ei artikkelsamling om arbeidarar og dikting, som han skulle redigere saman med Kjell Sandvik.

Eg skreiv ganske utfyllande, under tittelen "Tradisjon og fornying i arbeidarlyrikken" om "Harry Hermansen, Tor Jonsson og Rolf Fredheim i litterær og sosial samanheng". Dette var eg arbeid eg likte, så får andre dømme om kvaliteten. Boka har med ein klassiskar, Hans Heibergs "Arbeiderbevegelsen og litteratuen" frå 1935. Dessutan har Olav Dalgard eit oversyn over "Norsk arbeidarlitteratur fram til 1940". Særleg interessant er det å lese Hans Børlis eiga tekst "Slik begynte jeg".

Elles er her tekster av Kåre Holt ("Litt om arbeiderlitteratur - eller Kunsten å bli klasseforræder"), Willy Johansen ("Arbeideren og bøkene"), Petter Larsen (om Gro Holm), Rolf Opås ("Slik har det gått med meg ..."), Nils Johan Rud (om Arbeidermagasinet), Kjell Sandvik ("En proletars litterære bekjennelser"), Dag Skogheim (om arbeidardikting i nord) og Geir Vestheim (om Thorleif Auerdahl).

Litt av eit selskap eg kom i! Men altså: Dette er eit seriøst emne. Det har med klasse og verdiar å gjere. Og det kan ein ikkje stille seg likegyldig. Her er nokre av dei forfattarane samla som gav stemme til arbeidarklassas erfaringar.

Kunsthistorikaren H.P. L'Orange skreiv ei rekkje essay, for det aller meste om Roma, sjølvsagt. Som få andre kunne han lese byen som ei bok, som eit bilete, som arkitektur - og beskrive kva han såg på ein forunderleg klar og konkret og samtidig abstrakt måte. Om vår tid har andre tolkingar, verkar ikkje dette inn på gleda det gir å lese og nyte L'Orange. Ikkje rart at han kom i serien "Norske essayister"!

Dette er ein klassikar. Arvid G. Hansen, ekskludert frå NKP i 1949 som tilhengjar av Peder Furubotn, laga den fyrste systematiske framstilling av korleis arbeidarar har vore skildra i norsk litteratur frå Wergeland og framover. Då eg som eitt av emnekretsane til nordisk hovudfag spesialiserte meg på nordisk arbeidardikting, ville professor Willy Dahl at eg skulle ha eit teoretisk verk med på pensunlista - og kom med framlegg om Arbeideren i norsk diktning. Boka var utseld, men eg fann ho på biblioteket i Trondheim. Eg kan enno hugse korleis eg, lent opp mot ein vegg, stod og bladde i boka før eksamen. Og når ein er så heldig at ein er utstyrt med fotografisk minne, var det berre - på eksamen, der eg fekk som ei av oppgåvene å gjere greie for litteratursynet til Hansen - berre å "bla" i minnet, ta fram kvar enkelt side, rekapitulere kva som stod der - og samanfatte det synet som forfattaren tydelegvis hadde arbeidd ut frå. Dette var artig! Og det gjekk svært så bra til eksamen. Seinare kom eg over boka på eit antikvariat og kjøpte ho.

Her ser vi altså arbeidaren frå Wergeland via Sivle, Hamsun og Collet Vogt og Falkberget, Uppdal og dei store i mellomkrigstida (Rudolf Nilsen og Nordahl Grieg og Arnulf Øverland og Arne Paasche Aasen) til Elling M. Solheim og Alf Prøysen.

Eg er glad for at eg har denne boka. Litteratursynet til forfattaren kan diskuterast, men han var ein pioner!

Artiklar om Kierlighed uden Strømper, Den Stundesløse, En fallit, Gengangere, Agnete, Vår ære og vår makt, Medmenneske, Gitrene, Fugleelskerne og Kvinnene langs fjorden.

To om vår dramatikks meisterverk: Asbjørn Aarseth om "Scenisk rom og dramatisk erkjennelse i Ibsens 'Gengangere' og Helge Rønning om *'Gengangere' - et familiedrama"; det er jo nettopp det det er, eit familiedrama, eit drama om den borgarlege familien - og dermed det borgarlege samfunnet - i krise.

Olav Duuns store roman Medmenneske vart dramatisert, og Leif Longum og Rune Olav arseth skriv om dette dramaet ("klassisk drama me depisk opphav"). Rart at eg skulle registrere denne bpoka no i dag, når eg skal møte Rune O. Aarseth i fagleg samanheng måndag!

Men altså: Bokelskarar med sans for drama (den litterære sjangere) har interesante perspektiv ¨å hente her!