Bokelskere.no

Og Francis Scott Fitzgerald og Zelda er med for fullt i Woody Allens Midnight in Paris ...

Det er informantens psykologi. sedd på bakgrunn av den irske borgarkrigen, som Liam O'Flaherty utforskar her. Få - om nokon - kan som han beskrive korleis krig verkar inn på menneska.

Så er vi ved denne forteljinga om ”los dos amigos”, dei to vennene, som heldt til i Firenze. Eg var i byen i mars, forresten; heile novella har jo faktisk noko av den store Boccaccio over seg. Rammene for innslaget er at Sancho Panza er skuffa over å høyre soknepresten seie at alle riddarromanar berre er ”necedades y mentiras”, ”tøv og tant,” som mor Aase seier til sin Peer. Så ser presten eit manuskript som tydelegvis verten har, ”Novela del Curioso impertinente”, og så les han høgt for seg sjølv og dei andre. Denne forteljinga i forteljinga blir avbroten éin gong, av don Quijotes kamp mot raudvinssekkene, og når presten er ferdig, kjem don Fernando og Lucinda.

Kva Cervantes vil med historia, er ikkje så godt å seie. Kanskje treng vi eit pusterom før det dramatiske besøket, kanskje treng vi ein parodi på tilsvarande innslag i andre romanar? Nokon kontrast eller parallell til forteljingane til Cardenio og Dorotea kan vel dette neppe vere? Nei, eg veit ikkje.

Det som fyrst og fremst slår meg ved forteljinga, er det kvinnesynet som rådde frå mellomalderen og framover. Rett nok er det slik at ”el hombre sin honra peor es que un muerto” (ein mann utan ære er verre stelt enn ein som er daud), men krava til dygd, som einsidig er retta til det andre kjønnet, er uttrykk for den moralen som har dømt kvinner både før og etter dronning Victorias tid. Kvinna, dette ufullkomne vesenet, skal ha eit godt ry (”la buena fama”), og ein (dvs. menn) skal beundre henne utan å røre ved henne: ”adorarlas y no tocarlas” (som vi har sett, sa Sancho Panza, ein gong han forsnakka seg, at Dulcinea var av det slaget som det òg hadde vorte rørt ved …). Den fullkomne kvinna var ho som var dydig; ”la perfección”, står det, ”consiste en el ser virtuosa”. Ikkje rart at det går som det går med enkelte kvinner i litteraturen, nei …

Når eg les fyrste delen av novella, verkar det som om Lotario har ein plan når han går så hardt ut mot framlegget til Anselmo. Han har absolutt alle dei argumenta som tenkjast kan mot vennen – er dette fordi han vil skaffe seg moralsk alibi, ha ryggen fri for å erobre Camila (eg skriv Camila, for det er dette ho heiter, og uttalen er nøyaktig som det ”norske” Camilla, som Grønvold og Kjær skriv, eit namn som ville ha gitt ein heilt annan uttale i spansk – som i Mallorca,Sevilla m.m.)? Altså at Anselmo er nøydd til å bli overtydd om Lotario ikkje vil vere reiskap – ”instrumento” – for Anselmo, men fullt og fast vil verne om vennen sin? Fyrst trekkjer han fram ryet til Camila, så kjem han med æra til Anselmo og til slutt kronargumentet: Gud har sagt at mann og kvinne skal vere eitt kjøt: ”y serán dos en una carne misma”. Ekteskapet er eit heilagt sakrament, og slikt leikar ein ikkje med!

På den andre sida har forteljaren av novella fullt innblikk i kva alle personane elles tenkjer på, og deler med det oss: Ville han då gjere unntak for Lotario i desse innleiande diskusjonane? Forteljaren seier jo at Lotario er oppriktig lei seg når han til slutt gir etter for oppfordringa frå Anselmo?

I alle høve blir det kraftige forviklingar her, særleg når også tenestejenta Leonela blir med. Dette kan støtte teorien min om innslaget som parodi på andre forteljingar, men det er no likevel nettopp dette intrigemakeriet som har halde liv i store delar av verdslitteraturen også lenge etter Cervantes …

Anselmo var altså ”curioso”, nysgjerrig, og dette vart banen hans. Grønvold og Kjær kallar han for ”dumrian”; eg trur at impertinente har litt andre konnotasjonar enn akkurat ”dum”, men eg stiller meg open for diskusjon. Eg veit at Worren konsulterte spanske ekspertar på 1600-talsspråket då han arbeidde med omsetjinga si, så her skal ein vere varsam med å uttale seg for skråsikkert.

Det er litt rart at innslaget med vinsekkene kjem rett før novella tek slutt. Don Quijote trur at sekkene er gigantes, kjemper, og hogg hovudet av ein av dei. Alkoholmisbruk, altså. No ja; eg merker meg at kvinna ”av natur” (!) skal vere raskare i tankegangen enn mannen både på godt og vondt: ”naturalmente tiene la mujer ingenio presto para el bien y para el mal, más que el varón.” Sancho Panza er på si side så lite snartenkt at han græt fordi Dorotea viser seg ikkje å vere dronning Micomicona likevel. Ja, sikkert er det i alle høve at ”sólo se vence la pasión amorosa con huilla” – berre ved å flykte overvinn ein kjærleikens lidenskap.

Dei som vil, kan no sjå kva redaktøren av den spanske utgåva mi av Don Quijote, Luis Andrés Murillo, seier om dei kapitla som vi har lese til denne sundagen:

Fyrst og fremst fortel han at ”archediscutida es la intercalación” av novella om dei to vennene: Det har altså vore diskutert i det vide og i det breie kvar denne novella kjem frå og kva ho har å gjere i romanen. Cervantes viser forresten seinare til teksta, i bind II, i det si utgåva mi blir kap. III og kap. XL. To tema som Cervantes utviklar i novella, er ”el cuento de los dos amigos” (forteljinga om dei to vennene) og ”la prueba del vaso” (prøva med vinglaset).

Når Anselmo viser til ”el Sabio”, vismannen, og spørsmålet om kvar den standhaftige kvinna er å finne, dreier det seg sjølvsagt om ordtøka i Bibelen, der det heiter: “Den gode kona, kven finn vel henne?” (31.10). Murillo siterer teksta på latin, som jo var Herrens språket på den tida i katolske land: ”Mulierem fortem, quis inveniet?”

Her kjem meir latin; Lotario argumenterer med at gode venner skal prøve vennene sine og gjere rekning på dei, slik ein diktar har sagt, usque ad aras - ”los buenos amigos han de probar a sus amigos y valerse dellos, como djo un poeta, usque ad aras”. No er det ingen poet som seier dette, fortel Murillo, men Plutarkhos i biografien over Perikles (i Livsskildringer med sammenligninger). Det latinske ordet ara tyder “altar”, “tilfluktsstad”. Eg bladde litt i Plutarkhos utan å finne sitatet, men det er heilt sikkert der.

“Las lágrimas de San Pedro” – “Sankt Peters tårar” – er eit religiøst dikt av Luigi Tansillo (1510-1568), ein diktar frå Napoli, som forskjellige diktarar omsette til kastiljansk. Murillo meiner at Cervantes sjølv står for den omsetjinga som står i boka.

Så var det prøva med vinglaset, der Cervantes alluderer til to historier hos Ariosto (i Orlando Furioso), men eg har ikkje tid til å gå inn på dei her og seie korleis Murillo meiner at Cercantes har brukt dei.

At kvinna er eit “animal imperfecto” har Cervantes lånt frå Boccaccios Corbacio, men uttrykket stammar sjølvsagt frå Aristoteles.

Den nye komedien. “una comedia moderna”, som dei tre strofene om kvinna er henta frå, har sjølv ikkje Murillo klart å oppspore, men allusjonen til gullregn i den siste linja – “pluvias de oro” – viser til at Jupiter dryssa gullregn i fanget til Danaë og på den måten gjorde henne gravid (så dei vart foreldra til Perseus).

Heller ikkje forfattaren – “un poeta” – av diktet “Busco en la muerte la vida” (“Eg søkjer etter livet i døden”) er kjend.

Derimot er to sonettar av Petrarca kjelde for sonetten “En el silencio de la noche”, “I den stille natta”. Sjølvsagt kunne eg ha gått i hyllene og funne samlinga med Petrarca opp spora opp dei to dikta, men eg vel å vente til neste gong eg les Don Quijote. Cervantes har forresten brukt teksten i komedien La casa de los celos.

Leonelas utsegn om at han som gir straks, gir to gonger (“el que luego da, da dos veces”) var eit ofte brukt ordtak i mellomalderen: på latin heitte det “Qui cito dat, bis dat.”

Det gleder meg at dagens tekst har referansar til Homer, Apuleius, Juvenal og Seneca, men slikt kan lesaren slå opp sjølv. Men nemne vil eg at i brevet frå Anselmo er det ein referanse (“sepa que yo la perdono” – “ho skal vite at eg tilgir henne”) til Cervantes’ eksemplariske novelle El celoso extremeño frå 1613, dvs. at dette er noko som Cervantes skulle komme til å bruke opp att.

Heilt på slutten står det om “el monasterio donde Camila estaba” og andre omstende rundt dødsfallet til Anselmo, og Murillo synest at Cervantes er uklar i denne delen av forteljinga. Men slaget som Lotario fall i, skal vere slaget ved Ceriñola i 1503, der denne Monsieur de Lautrec var med.

Nå, ja – leseutbyttet ville vel vere om lag det same utan desse kommentarane. Men Murillo arbeider iherdig vidare, og eg skal sjå kva eg kan dele med dykk.

Nok ein roman av Liam O'Flaherty med tilknyting til Påskeopprøret i 1916. Menneske i opprør, med ulike holdningar til vald. Spennande!

Dette - å lese opp att bøkene frå barndommen. å kjenne att gleda, spenninga, skildringane - ja, slikt gjer godt. Og romanen tåler møtet, kanskje denne gongen meir i eit litteraturhistorisk lys. Nasjonsbygging snakkar vi om i Noreg etter 1814. Nasjonsbygging dreiv Cooper med òg. Såkan ein meine kva ein vil om resultatet, på begge sidene av Atlanteren. Men evna til å fengsle lesaren, det hadde no Cooper!

... og etter denne boka orka eg ikkje meir av Harry Potter.

"Noen vers"? Ei av tantene mine, f. i 1916, kunne alle. Og dette lærte ho på folkeskolen (men sjølv kan eg berre dei tre fyrste - burde ta eit krafttak der).