Bokelskere.no

Jeg drar ned terningkast-snittet noe ser jeg, men dette var nok ikke en bok for meg. Jeg hørte den på lydbok, og han som leste var helt fabelaktig, men lange avhandlinger om alle tenkelige sider ved hval og hvalfangst ble for meg stort sett bare kjedelig og tok fokus vekk fra handlingen på og rundt Pequod.

Ok, dette er en murstein av ei bok. Jeg hadde hørt at mange syntes denne var tung å lese. Jeg forstod ikke helt hva de mente; før jeg passerte 20-25 %. Da går boka over i en ”la meg fortelle deg alt jeg vet om hvalfangst”-periode. Her sammenblandes fortelleren med forfatteren, og jeg er mange ganger usikker på hvem det er som forteller historien (eller er foreleser, for å si det sånn): Melville selv, eller Ishmael? Det er lange passasjer med side opp og side ned hvor det forklares og utdypes om og rundt de ulike hvaltypene, merkepinner, lover og regler i hvalfangst, skikk og bruk osv. Det er uten tvil lærerikt, men det er tungt stoff. Det er likevel viktig å lese dette, ellers mister man litt av den kunnskapen forfatteren mener man trenger for å lettere forstå det som kommer videre i boka.

Uansett: Boka er god. Jeg er glad jeg har lest den. Hva sitter jeg igjen med? En følelse av å ha lest en av de store klassikerne innen litteraturen. Mye kunnskap om hvalfangst på 1800-tallet. En god historie!

Jeg har sett boka selv bli beskrevet som leserens egen Moby Dick. Det synes jeg var en god metafor.

Ismael og hans venn med harpunen, mønstrer på kaptein Akabs skip. Kapteinen er litt av en skrue. Benet han mistet er erstattet av et laget av hvalbein. Det er også en hval som er skyld i at benet er borte. Kaptein Akab er besatt av hevn, og jakter det digre utysket over alle hav. Med seg på den mystiske ferden har han en broket forsamling sjømenn.

En klassiker som kom ut allerede i 1851, men den ble ikke anerkjent før etter Melvilles død (1891).

Ble litt i tyngste laget synes jeg. Mye tørre fakta og veldig spesiell dialog. Den glimtet til innimellom, men det var ikke nok for meg, dessverre.

Det er kanskje ikkje så mykje vits i å skriva ein bokomtale av ein klassikar som Moby-Dick, men her er no nokre tankar likevel. Eg var slett ikkje sikker på kva eg skulle venta av denne boka. Eg hadde sett for meg ein tung, allegorisk roman, og langt på veg svara boka til desse forventningane. Men at såpass store delar av boka skulle gå med til naturhistoriske skildringar av kvalar og kvalfangst, hadde eg slett ikkje sett for meg! Nær ein halvpart av romanen går nemlig med til skildringar som er utan direkte relevans for historia i seg sjølv. Dette er vel typisk for 1800-talets romankunst: Forfattarane på den tida gjorde ikkje research utan å la det visa godt igjen i teksten.

For dei med interesse for vitskapshistorie, så er desse detaljerte skildringane interessant lesing. Tidvis er det litt komisk, som når forteljaren ikkje heilt let seg overbevisa av denne nye tanken om at kvalen kanskje trass alt ikkje er ein fisk. Andre gonger er det imponerande kor mykje som faktisk var kjent på 1800-talet, som i den grundige gjennomgangen av funna av kvalfossiler. Ellers er det mykje interessant å lesa om kvalen si rolle i historia og mytologien, og det er ofte noko poetisk over desse kapitla. Med det sagt, så blir det etter kvart noko krevjande på tolmodet. I eit kapittel skildrar forteljaren i detalj alle teikningane han har funne av kvalar i bøker, og i kva grad han synest dei er gode og treffande eller dårlege og misvisande. Ja vel. Og når forfattaren inkluderer eit heilt kapittel med tittelen The Whiteness of the Whale, som berre er eit nokså langt essay om kvifor han synest det er så nifst at Moby-Dick er kvit, så kan eg ikkje la vera å himla litt med auga.

Når det gjeld den andre halvparten av boka, sjølve fortellinga, så er den spennande og medrivande. Og morosam, ikkje minst, for noko av det som imponerte meg mest er kor vittige dialogane og forteljemåten ofte er. Karaktergalleriet er rikt og variert. Særleg vennskapet mellom forteljaren Ishmael og den «edle ville» harpuneren Queequeg fascinerte meg. Forteljaren skildrar sine «ville» medpassasjerar på ein måte som er merkverdig tolerant for tidsalderen, men naturleg nok likevel heller rasistisk og utdatert i dag. Når Queequeg skal skildrast i eit positivt lys, så blir det gjort blant anna ved å trekka fram kor flott hovud han har frå eit frenologisk perspektiv! Tidsriktig, ja. Heldigvis har skallemål gått av moten i moderne karakterskildringar. Dessverre blir både Queequeg og forteljaren Ishmael mindre viktige i forteljinga utover i boka.

Når det gjeld boka ellers, vil eg berre røpa at ho held høg kval-itet. He he. Klassikarstatusen er fortent!

Denne boka er like mektig som skapningen den skildrar. Og ganske ulik det eg hadde venta på førehand. Eg var slett ikkje førebudd på at så store delar av boka ikkje dreide seg om sjølve kvaltoktet, men heller om faktaopplysningar og filosofiske betraktningar omkring alle tenkelege aspekt av kvalar, kvalfangst, kvalskuter og reiskapar. Men du verden så lærerikt.

Sjølve historia kunne sikkert vært komprimert til 100 sider. I korte trekk, ein mann som vil bli kalla Ismael, og som i løpet av den første fjerdedelen av boka gjeng over frå å vere hovudperson til å bli ein usynleg statist i forteljinga, tek hyre på kvalfangsstskuta Pequod. Kapteinen på Pequod, Akab, har nyleg mista eit bein i forsøket på å fange ein spesielt stor og farleg kval, Moby Dick, og er no sjukeleg oppsatt på å ta livet av nettopp denne kvalen. Det heile ender på svært dramatisk vis.

Ein kan sikkert legge mange tolkingar i historia, til dømes om kva kvalen eller dei ulike hendingane kan symbolisere, og det finnest mange utførlege analyser av boka. Sjølv las eg boka utan ambisjonar om å tolke den, og hadde likevel stor glede av den.

Det er uråd å ikkje bli imponert over Melville. Han har sjølv vært med på kvalfangsttokt, og har såleis førstehands kjennskap til temaet. Han må også ha vært ein skarp observatør, for han legg for dagen mange presise opplysningar om kvalen, og særleg om spermasettkvalen, sin anatomi og levesett som virkar å vere ukjende for akademikarar i samtida. I tillegg framstend han som ein svært lærd person (eg har inntrykk av at mange 1800-talsforfattarar la vinn på å vise seg som lærde), og virkar å vere godt orientert om kunst, filosofi og historie så vel som om vitskaplege nyoppdagingar i samtida. Til dømes diskuterer han evolusjonen av kvalen 8 år før Darwin sin «Om artenes opprinnelse» (1859) kom ut.

Får ein servert store nok porsjonar med mat så blir ein mett før tallerkenen er tom, uansett kor god maten måtte vere. Slik vart det med denne boka også, sjølv om den var kjempegod og lærerik og imponerande på alle måtar så var det akkurat litt for mykje av alt til at eg vil trille høgaste terningkast. Men ein sterk 5’er. Og nøgd med meg sjølv for å greie det Akab prøvde på, å gjere ende på Moby Dick.

Leste denne i en murstein-tykk utgave fra Aschehoug. Ble dessverre veldig skuffet. Skulle kanskje heller ha lest en utgave for unge lesere istedet, uansett så kjedet den livet av meg. Men hvem vet, kanskje om jeg leser den igjen om førti år, så liker jeg den kanskje bedre? Jeg har jo ikke levd lenger enn 21, snart 22 år! ;)