Bokelskere.no

Dinæst må me ha klårt for oss: Kva er "kultur"? Kva tyder det språkleg? Kva tyder det i vanleg tale? Og kva tyder det når me verdset umgripet "kultur" rett? Ordet tyder "dyrking", "odling"; både "det å dyrka" og "det som er uppdyrka"; fyrst og fremst tyder det "den ved arv og arbeid odla menneskjelege åndskrafta". Alt det ytre er kulturmerke, kultur-resultat, som let seg atterreisa so sant den odla åndskrafta held seg ved lag. Ein "kulturmann" tyder soleis på ingen måte ein mann som har bil og mange pengar, eller lang skuleutdaning; ein "kulturmann" er ein mann som gjenom arv og arbeid eig ein høg åndeleg standard. Han kann vera bonde, fiskar, snikkar eller rein åndsarbeidar; dei ytre kulturresultat han skaper i og med livet sitt, fortel um denne hans kultur-standard. Mannen med bil og pengar kann vel ha ein høg kulturstandard; men gartnaren hans, vaskarkona hans, den fatige far hans kann mykje vel stå langt over honom i sann kultur.

Her står me framfor den store grunnskaden som sermerkjer notidskulturen: den falske, fatige natursyna hjå notidsmennesket. Livet sitt liver det i ei daud, sjællaus verd, og er fatigare enn manna-ætta noko sinne har vore. For ho har mist trua på grunnsanninga: livet i heile tilværet. Kvar ser berre eitt liv: sitt eige; men utan den rette samanheng med alt anna liv i den store livsringen. Ungane står med si barnslege tru sanninga nærare enn dei vaksne. Federne som trudde på skogsåndene og varde seg mot dei på ymis vis; som budde i lag med hulder, haugfolk og troll, nisse, nykk og draug, dei åtte i dette ein umissande rikdom. Det ligg i all denne trua ei ålvorleg religiøs kjensla og ein djup menneskjeleg livsvisdom. Men hovudsaka er at det er sant. Det var der alt dette livet, og er der framleides. Dei gamle gav det sine namn, i dag har det andre namn. Det ætta trong var frigjering frå rædsla for desse løynde maktene som ho ikkje rådde med, men på ein slik måte at ho fekk berga si tru på livet i tilværet.

Ein vinter var eg på talarferd i ein fjelldal, og lærde der kjenna lærar Steinsson. I ein avsides, fager fjelldal, heimbygda si, har han slege seg til, denne trauste, gåverike læraren; i ein skule med ring klasseskipnad og lågmål av lærarløn. Ei vanleg peisestova er skulehus, med kjøken og kammers som ei onnor bondestova. Og arbeidet i skulestova knyter seg til bygdelivet, i stil med denne ytre råma. Fyre småborna byrjar på skulen, ruslar Steinsson rundt i heimane og ser til at dei lærer lesa. Han ven dei til å spara, bli glade i bygda og heimekulturen. Ein far har han vore for store og små. Ein ny gard har han bygt, eit bygdemuseum har han samla, alt på eigen kostnad; sjælelivet i bygda har han odla, so no vaker det over sin kultur, og det naturgjevne grunnlaget åt denne: jorda, skogen, fjellet, vatna; det er ikkje til sals for gull, kor mange framande som veiftar med setlane; bygda og bygdelivet eig det og skal i all framtid råda over det. Her er dei herrefolket, adelen; der dei framande får finna seg i å vera velkomne gjester.